KAINOTOPIO

KAINOTOPIO

Δευτέρα 19 Αυγούστου 2019

Γιατί η επιφυλλίδα


ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ

«Επιφυλλίδα» είναι η ελληνική λέξη που εφευρέθηκε για να μεταφράσει τη γαλλική feuilleton – το «μικρό φύλλο», το φυλλαράκι, δηλαδή «ένα κείμενο που καταφέρνει να πει αλήθειες σε μισή σελίδα μόνο» (Joseph Roth, «Τα χρόνια των ξενοδοχείων», Εκδόσεις Αγρα). Ακόμα και ένας βετεράνος της επιφυλλιδογραφίας έχει ανάγκη, από καιρό σε καιρό, να ξεκαθαρίζει στη συνείδησή του και στους αναγνώστες του τον χαρακτήρα και τους στόχους αυτού του ξεχωριστού είδους δημόσιου λόγου.
Δεν είναι δημοσιογραφία, stricto sensu, η επιφυλλιδογραφία, διότι πρώτιστος στόχος της δεν είναι να γνωστοποιήσει ειδήσεις, πληροφορίες για τα επικαιρικώς συμβαίνοντα. Δεν μπορεί να ταυτιστεί με την «πολιτική αρθρογραφία», γιατί τα θέματα της επιφυλλίδας δεν αντλούνται οπωσδήποτε από το πολιτικό πεδίο του βίου. Ούτε «χρονογράφημα» είναι η επιφυλλίδα, αφού δεν φιλοδοξεί να αναπαραστήσει γεγονότα παραθέτοντας διαλόγους και περιγραφές χώρου και διάκοσμου. Επίσης, δεν στρατεύεται η επιφυλλίδα σε υπαγορευμένες θέσεις και δόγματα, δεν προπαγανδίζει, παραμένει, ό,τι κι αν διαπραγματεύεται, είδος φιλολογικό.
Η πρόκληση για την επιφυλλίδα είναι «να πει αλήθειες σε μισή σελίδα μόνο» – με πολύ περιορισμένο αριθμό λέξεων να «φωτίσει» ένα θέμα ή πρόβλημα. Οχι να το αναλύσει ή να το λύσει, απλώς να το «φωτίσει»: ο αναγνώστης, σε μισή σελίδα, να καταλάβει (γνωρίσει, συνειδητοποιήσει, οριοθετήσει) το πρόβλημα και να διαβλέψει (ή υποψιαστεί) τη λύση του.
Σήμερα, το φιλολογικό είδος της επιφυλλίδας τείνει μάλλον να εκλείψει, διότι:
– Το οποιοδήποτε πρόβλημα (κοινωνικό) δεν το θέτει η κοινή εμπειρία, το θέτουν (και απαιτούν τη διαχείρισή του) οι ιδεολογίες, δηλαδή τα κομματικά συμφέροντα.
– Ποια είναι τα κοινωνικά προβλήματα, το αποφασίζουν οι διαφημιστές που διατυπώνουν τα κομματικά προγράμματα. Αν η κομματική αντιμετώπιση ζωτικού προβλήματος δεν «χαϊδεύει τα αφτιά» των ψηφοφόρων, αποσιωπάται απλώς το πρόβλημα. Στις πρόσφατες εκλογές οι δυο βασικοί ανταγωνιστές έθαψαν ολοκληρωτικά στη σιωπή τα τεράστιου κοινωνικού ενδιαφέροντος θέματα της Συνθήκης των Πρεσπών και της εφιαλτικής διάλυσης του εκπαιδευτικού συστήματος.
– Το είδος της επιφυλλίδας προϋποθέτει πάντοτε μια, στοιχειώδη αλλά αυστηρή, λογική ανάλυση. Λογική είναι η ανάλυση η βασισμένη όχι μόνο στην ορθή αποδεικτική, αλλά και στην εύστοχη εικονοπλασία, στις ισορροπίες της συναισθηματικής φόρτισης. Η ολοκληρωτική σήμερα παν-κυριαρχία της τηλεόρασης μοιάζει να έχει εξαλείψει από την πλειονότητα του πληθυσμού τη φυσική ικανότητα γνωστικής πρόσληψης οποιασδήποτε λογικής ανάλυσης. Το ποσοστό των αναγνωστών μιας εφημερίδας που «καταλαβαίνει» μιαν επιφυλλίδα, πρέπει να είναι αριθμός μονοψήφιος. Από τα «σχόλια αναγνωστών» που συνοδεύουν την ηλεκτρονική έκδοση κάθε επιφυλλίδας, μπορεί ο κάθε νοήμων να μετρήσει τη συντριπτική αριθμητική υπεροχή όσων «άλλα διαβάζουν και άλλα καταλαβαίνουν».

Ο πειρασμός (πανάρχαιος) που προκύπτει από την τελευταία αυτή παρατήρηση, είναι να εμπιστεύεται η κοινωνία το δικαίωμα ψήφου μόνο σε όσους κατανοούν τουλάχιστον μιαν επιφυλλίδα. Ουδέν ανοητότερον. Διότι οι φυσιολογικοί άνθρωποι ψηφίζουν όχι μόνο ύστερα από λογική συγκριτική ανάλυση των δεδομένων κομματικών προτάσεων και προγραμμάτων. Ψηφίζουν και με τη διαίσθηση, την πείρα όχι τόσο την προσωπική όσο τη μεταγγιζόμενη από τις επαφές, σχέσεις, αναστροφές. Το τι κρατάμε και τι πετάμε από τη σωρεία των εμπειριών της καθημερινότητας είναι μια λειτουργία του ψυχισμού μας, σε ανεπίγνωστο συντονισμό με την όποια κριτική μας ικανότητα.
Η πιο επικίνδυνη ίσως από τις ανθρωπολογικές αλλοιώσεις που έχουν συντελεστεί στο ιστορικό μας παρόν, μοιάζει να είναι αυτή που συνοδεύει την κατακλυσμική κυριαρχία του τηλεθεάματος στη ζωή μας. Για πρώτη μάλλον φορά στην ιστορία του ανθρώπινου είδους, η είδηση, η πληροφορία, η γνωστοποίηση μεταφέρεται - μεταγγίζεται όχι ως μαρτυρία εμπειρικής μετοχής σε αμεσότητα σχέσεων, αλλά μόνο ως ατομική πρόσληψη οπτικών εντυπώσεων. Οι «εντυπώσεις» ήταν, σε ολόκληρη την ώς τώρα ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας, η πιο αβέβαιη, η πιο επισφαλής αφετηρία γνωστοποίησης – δεν μπορούσε ποτέ κανείς να εμπιστευθεί τις εντυπώσεις σαν πηγή έγκυρων πληροφοριών.
Σήμερα, σε μάλλον παγκόσμια κλίμακα, ολόκληρος ο βίος του ανθρώπου, από την αγωγή - παιδεία και «επικοινωνία» ώς τις κεντρικές λειτουργίες οργανωμένης συμβίωσης των ανθρώπων (τρόπους παραγωγής και εμπορίας αγαθών, πολιτικές πρακτικές, είδος των κοινωνικών αναστροφών, την «ψυχαγωγία», τις σπουδές, την επαγγελματική επιτυχία, ακόμα και τη θρησκευτικότητα – όλα, μα όλα) είναι χειρισμός εντυπώσεων, άσχετος με τον ρεαλισμό των σχέσεων.
Ισως, λοιπόν, σήμερα ο ρόλος του γραπτού λόγου της «επιφυλλίδας» να είναι ένας: Σε «μισή σελίδα» να λέει κάθε φορά, με διαφορετικές αφορμές, την ίδια αλήθεια: Οτι οι εντυπώσεις είναι το εργαλείο για την πιο ολοκληρωτική υποταγή των ανθρώπων στην απανθρωπία της αυθαιρεσίας. Οτι η ευτυχία, συλλογική και ατομική, είναι εφικτή, όχι όταν την πουλάνε σαν εντύπωση, αλλά όταν τη σπέρνουμε και καρτερούμε με υπομονή να καρπίσει.
Σε «μισή σελίδα» αφτιασίδωτες αλήθειες...

Παρασκευή 16 Αυγούστου 2019

«Είμαστε η φύση που υπερασπίζεται τον εαυτό της»


Τάσος Τσακίρογλου

«Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον. Εξοχη μέρα για τον εορτασμό του νέου Συντάγματος του Εκουαδόρ, που το 2008, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, αναγνώρισε τα δικαιώματα της φύσης. Ακούγεται περίεργο ότι η φύση έχει δικαιώματα, λες και είναι άνθρωπος.

Αντίθετα, ακούγεται απολύτως φυσιολογικό ότι οι μεγάλες εταιρείες των ΗΠΑ έχουν δικαιώματα φυσικών προσώπων. Και τα έχουν κατόπιν απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου, από το 1886. Αν η φύση ήταν τράπεζα, θα την είχαν σώσει». Αυτό έγραφε ο μακαρίτης Εδουάρδο Γκαλεάνο στο βιβλίο του «Οι μέρες αφηγούνται» (εκδόσεις Πάπυρος) και το θυμήθηκα με αφορμή τη συζήτηση που άνοιξε, αυτή τη φορά εξαιτίας της καταστροφικής πυρκαγιάς στην Εύβοια.


Συζητάμε για τη φύση και για την κλιματική αλλαγή γνωρίζοντας ελάχιστα ή αγνοώντας εκατομμύρια πράγματα. Εχει έρθει ο καιρός αυτός ο δημόσιος διάλογος να πάει ένα βήμα παραπέρα από τη θλίψη, την απελπισία και την αγανάκτηση και να θέσει τον επόμενο στόχο –ή την επόμενη πρόκληση εάν θέλετε– για το περιβαλλοντικό κίνημα. Ποιος είναι αυτός;

Το να αναγνωρίσουμε τα δικαιώματα της φύσης, που σημαίνει να της αναγνωρίσουμε νομική υπόσταση. Οπως λέει ο Γκαλεάνο, το Εκουαδόρ συμπεριέλαβε αυτή την πρόβλεψη στο νέο του Σύνταγμα το 2008. Το 2017 ινδικό δικαστήριο αναγνώρισε ότι οι ποταμοί Γάγγης και Γιαμούνα έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους ανθρώπους, απόφαση που αργότερα ακυρώθηκε.

Την ίδια χρονιά ο Γουανγκανούι, ο μεγαλύτερος πλεύσιμος ποταμός της Νέας Ζηλανδίας, απέκτησε νομική υπόσταση. Οι νόμοι για τα δικαιώματα της φύσης συνήθως λειτουργούν με την ανάθεσή τους σε έναν προστάτη-νομικό σύμβουλο για κάποιο συγκεκριμένο οικοσύστημα ή φυσικό χαρακτηριστικό. Στις ΗΠΑ νομική υπόσταση έχουν εταιρείες, ακόμη και πλοία. Αρα γιατί να μην έχει και το φυσικό περιβάλλον;

Μια τέτοια απόφαση θα σήμαινε και ένα άλμα στη συνείδησή μας ή μια επιστροφή σε κάτι που εδώ και αιώνες γνωρίζουν και πιστεύουν οι ιθαγενικοί πληθυσμοί: ότι ο φυσικός κύκλος της ζωής ανήκει σε όλα τα ζωντανά πλάσματα και όχι μόνο στους ανθρώπους.

Οτι οι άνθρωποι πρέπει να επανενταχθούμε στην κοινότητα της ζωής, υπερβαίνοντας τη βασισμένη στον διαχωρισμό απ’ αυτήν συνείδηση. Φέτος τον Φεβρουάριο ένα σύνθημα του κινήματος των φυλών του Αμαζονίου «Ιθαγενική Αντίσταση» (Resistencia Indigena) έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο όταν το εικονοποίησε ο καλλιτέχνης και ακτιβιστής Mundano. Τι λέει αυτό; «Δεν υπερασπιζόμαστε τη φύση, είμαστε η φύση που υπερασπίζεται τον εαυτό της».

Η ψευδαίσθηση που καλλιεργείται πρόσφατα από το σύστημα ότι αρκεί να φυτέψουμε μερικά δισεκατομμύρια δέντρα για να λυθεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, μας πάει πολύ πίσω.

Εκείνο που πρέπει να αλλάξει είναι συνολικά το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης, δηλαδή ο καπιταλισμός που κατατρώει τις σάρκες της φύσης και του ανθρώπου. Πλέον κάθε «κόκκινο» κίνημα αλλαγής θα πρέπει να έχει «πράσινο» πρόσημο. Δεν μπορεί να αλλάξει η κατάσταση εάν συνεχίσουμε να ζούμε σ’ έναν πολιτισμό που δημιουργεί ανάγκες για την κατανάλωση και παράγει ως τελικό προϊόν δισεκατομμύρια τόνους σκουπιδιών και πλαστικών.

«Για να δεις όλους τους κόσμους του κόσμου, άλλαξε μάτια», έγραφε ο Γκαλεάνο απηχώντας την ιθαγενική κουλτούρα, κάτι που με όρους δυτικού ορθολογισμού είχε διατυπώσει νωρίτερα ο Αλμπερτ Αϊνστάιν: «Δεν μπορούμε να λύσουμε προβλήματα χρησιμοποιώντας τον ίδιο τρόπο σκέψης που είχαμε όταν τα δημιουργήσαμε». Και κατέληγε με τον αφορισμό: «Απαιτείται ένας ουσιαστικά νέος τρόπος σκέψης, εάν η ανθρωπότητα θέλει να επιβιώσει»!

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...