Το βιβλίο ή η ταινία;

Δημήτρης Παναγιωτάτος *

Λατρεύω τη λογοτεχνία κάθε είδους, αρκεί να είναι καλή. Σχεδόν ό,τι έχω κάνει ως σκηνοθέτης στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση έχει σχέση με κάποιο βιβλίο – άλλοτε ως επίσημη διασκευή, άλλοτε απλώς ως ιδέα, πηγή έμπνευσης ή και φόρος τιμής στο έργο ή στον συγγραφέα.

Υπάρχουν βέβαια κι εκείνοι που βλέπουν σε κάθε διασκευή ανταγωνισμούς και αξιολογήσεις: το βιβλίο ή η ταινία ήταν καλύτερο;

Κι όμως, βιβλίο και σινεμά μπορούν να έχουν μόνιμη και γόνιμη συνεργασία, αρκεί να ληφθούν υπόψη κάποια απλά δεδομένα:

-Η μορφή του κινηματογράφου είναι διαφορετική από τη μορφή της λογοτεχνίας (π.χ. οι ψυχολογικές περιγραφές στο βιβλίο γίνονται οπτικά και ακουστικά ευρήματα στο σινεμά). Αυτό που βλέπουμε λοιπόν στην οθόνη, δεν είναι το βιβλίο, αλλά η κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου.

-Ανάμεσα στο βιβλίο και στην ταινία παρεμβάλλεται ο σκηνοθέτης-σεναριογράφος, δηλαδή ένας ενδιάμεσος δημιουργός. Η ταινία είναι συνήθως η άποψη του σκηνοθέτη πάνω στο βιβλίο και όχι αναγκαστικά το βιβλίο όπως το εμπνεύστηκε ο συγγραφέας του.

-Το κριτήριο της πιστότητας στο βιβλίο δεν πρέπει να ισχύει για τους δύο παραπάνω λόγους.

-Τόσο ο συγγραφέας όσο και ο σκηνοθέτης πρέπει να καταλάβουν ότι βιβλίο και ταινία ακολουθούν μια παράλληλη πορεία και όχι έναν κοινό δρόμο – κι ότι αυτό είναι για το καλό και των δύο, ακόμα κι αν κάποιος νιώθει προδομένος.

Είναι γνωστή η διαμάχη ανάμεσα στον συγγραφέα Αντονι Μπάρτζες και τον σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ για το «Κουρδιστό πορτοκάλι». Ποιος είχε δίκιο; Μα και οι δύο! Πρόκειται για δύο διαφορετικές απόψεις πάνω στο θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο – και η καθεμιά αντανακλά την προσωπικότητα του δημιουργού της. Το βέβαιο είναι ότι το βιβλίο σε σπρώχνει να δεις την ταινία και η ταινία να διαβάσεις το βιβλίο.

Πάντως, την πιο τρελή ιστορία για τη σχέση συγγραφέα και σκηνοθέτη την άκουσα στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν, όπου συμμετείχα με την ταινία μου «Η νύχτα με τη Σιλένα».

Εκεί γνώρισα έναν εξαιρετικό Βέλγο σκηνοθέτη, τον Ντομινίκ Ντερούντερε, που συμμετείχε με την ταινία του «Crazy Love», βασισμένη σε τρεις ιστορίες του Μπουκόφσκι. Οπως και η δική μου ταινία βασιζόταν σε νουβέλα του αγαπημένου φίλου και συνεργάτη Βασίλη Βασιλικού, ήπιαμε με τον Ντομινίκ πολλούς καφέδες με θέα τον Ατλαντικό.

Μου εξομολογήθηκε λοιπόν ότι αρχικά γύρισε μία μόνο ιστορία του Μπουκόφσκι, χωρίς δικαιώματα (!), και στη συνέχεια πήγε και τον βρήκε στην Αμερική. Ετρεμε δείχνοντάς του την ταινία, γιατί είχε αλλάξει το φινάλε της ιστορίας! Ο Μπουκόφσκι την είδε και κούνησε το δάχτυλο: «Αλλαξες το τέλος…», είπε. «Είναι καλύτερο έτσι!». Και του έδωσε τα δικαιώματα για δύο ακόμα ιστορίες του!

Αχ! Θεϊκέ Μπουκόφσκι, όπου κι αν βρίσκεσαι, φώτιζε τους απανταχού συγγραφείς και σκηνοθέτες να καταλάβουν ότι βιβλίο και ταινία έχουν το καθένα τη δική του, αυθύπαρκτη ζωή!

* σκηνοθέτης, συγγραφέας και καθηγητής Κινηματογράφου
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/186377_biblio-i-i-tainia