Η τροφή ως όπλο καταστροφής

 

Δήμητρα Αθανασοπούλου

       Print

Η τροφή δεν είναι αποκλειστικά βιολογική ανάγκη αλλά βαθιά κοινωνική. Συνεπώς η πείνα δεν σκοτώνει μόνο ανθρώπους αλλά διαλύει και τον κοινωνικό ιστό. Το παράδειγμα της Γάζας δεν αποκαλύπτει λοιπόν μόνο τη γενοκτονία ενός λαού αλλά τη γενοκτονία του ανθρωπισμού και την καταστροφή της κοινότητας ● Ακόμα και όταν οι άνθρωποι επιβιώσουν από την πείνα και αναρρώσουν σωματικά, αυτό το τραύμα δεν επουλώνεται γιατί έχει διαλύσει τον κοινωνικό ιστό και την κοινότητά τους

Στο βιβλίο «Η πείνα στην Ιστορία» η Lucile F. Newman, καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας και Ανθρωπολογίας στο Τμήμα Βιολογίας και Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Brown, εξετάζει τα προβλήματα της πείνας από την εποχή της δημιουργίας της ανθρώπινης κοινωνίας, καθώς και στις αρχές της νεότερης αλλά και της σύγχρονης κοινωνίας, καταθέτοντας μια πρόταση των συντακτών για την επίλυση του προβλήματος του φαινομένου της πείνας στη σύγχρονη εποχή. Ομως ακόμα και όταν θα επιλυθεί το ζήτημα της πείνας, δεν θα έχει επιδιορθωθεί η διάλυση του κοινωνικού ιστού που θα έχει προκαλέσει.

Την κοινωνιολογική διάσταση της πείνας έθιξε ο Guardian σε πρόσφατο άρθρο του, αναδεικνύοντας μιαν άλλη στόχευση των τακτικών ισραηλινών λεηλασιών των φορτηγών ανθρωπιστικής βοήθειας που φτάνουν στη Γάζα: εκείνη της καταστροφής της κοινότητας. «Η πείνα στη Γάζα -γράφει η βρετανική εφημερίδα- καταστρέφει κοινότητες και θα αφήσει σημάδια για πολλές γενιές. Η “κοινωνιολογία της πείνας” περιγράφηκε από τον Raphael Lemkin, δικηγόρο και επιζώντα του Ολοκαυτώματος που επινόησε τον όρο “γενοκτονία” και στη συνέχεια αγωνίστηκε για να αναγνωριστεί ως έγκλημα στο διεθνές δίκαιο. Ο Λέμκιν στα κείμενα που συνέταξε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αφιέρωσε πολύ χρόνο περιγράφοντας τις μερίδες τροφίμων και το σύστημα διανομής τους ως μέσο υπονόμευσης ομάδων».

Το φαγητό είναι δηλαδή εξουσία και εργαλείο στα χέρια των ισχυρών. Εξάλλου είναι το μοναδικό πολιτισμικό κατασκεύασμα που μπαίνει στο σώμα μας ενώ παράλληλα είναι συνδεδεμένο με την πολιτιστική μας ταυτότητα. Στις διατροφικές μας επιλογές καθρεφτίζεται η εθνοτική, θρησκευτική και ταξική μας ταυτότητα. Είμαστε ό,τι τρώμε ή καλύτερα ό,τι μας επιτρέπουν να τρώμε.

Οι διατροφικές συνήθειες είναι άλλωστε αυτές που χωρίζουν τον κόσμο σε ισχυρούς και ανίσχυρους. Για την κοινωνική ανθρωπολογία, «διατροφικό γεγονός» αποτελεί κάθε κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο έχει μια θέση το φαγητό και σε αυτό το πλαίσιο η τροφή γίνεται όχημα «ένταξης» ή «αποκλεισμού».

Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτή τη στιγμή στη Γάζα η πείνα δεν σκοτώνει μόνο τους Παλαιστινίους έναν προς έναν, αλλά καταστρέφει και την παλαιστινιακή κοινωνία προκαλώντας μόνιμη βλάβη στο σώμα και το μυαλό, δεδομένου πως η ντροπή, η απώλεια της αξιοπρέπειας, η παραβίαση των ταμπού, η ρήξη των κοινωνικών δεσμών εγγράφονται ως τραύμα στη μνήμη των επιζώντων από την ατομική βιολογική εμπειρία. Παράλληλα «διαταράσσει την κοινωνική τάξη και μεταφέρει τη διακυβέρνηση σε ένα μόνο ζήτημα: ποιος μπορεί να ταΐσει τον λαό;» όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στο ίδιο δημοσίευμα ο Nour Abuzaid, ανώτερος ερευνητής στο Forensic Architecture, έναν οργανισμό που διερευνά παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η ακραία πείνα καταστρέφει δηλαδή το νόημα της ζωής τους ως ομάδας και αυτό είναι ένας «γενοκτονικός ανθρωπισμός», φράση δανεική από τον Alex de Waal, εκτελεστικό διευθυντή του World Peace Foundation στο Tufts University και συγγραφέα του «Mass Starvation: the History and Future of Famine». Πριν από περίπου μισό αιώνα, ο Κλοντ Λέβι Στρος έθιγε στο «Μαγειρικό Τρίγωνο» την προσδοκία του να ανακαλύψει μέσα από την τροφή και τις μαγειρικές συνήθειες ενός λαού τη γλώσσα μιας κοινωνίας, μια γλώσσα μέσα από την οποία η κοινωνία αποκαλύπτει τις αντιθέσεις και τις αντιπαραθέσεις της. Μέσα στο εκάστοτε διατροφικό πλαίσιο διαπραγματευόμαστε την εθνική ή την τοπική μας ταυτότητα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μέσα στον χρόνο και στον χώρο το φαγητό έχει γίνει όχημα καταπίεσης λαών αλλά και κατηγοριών ανθρώπων, όπως για παράδειγμα των γυναικών που «κλείστηκαν μέσα στις κουζίνες». Η εξουσία της τροφής ήταν δηλαδή για αιώνες σεξιστική, ιδίως στις κατεξοχήν πατριαρχικές κοινωνίες, η διατροφή με κρέας έχει υπάρξει μία από τις πιο ισχυρές εκφράσεις ισχύος και η κατανάλωσή του είναι κυρίως αντρικό προνόμιο.

Η εξουσία της τροφής εκτός από σεξιστική είναι πάντα φυλετική και ταξική. Εχετε αναρωτηθεί πώς τρέφεται η μεσαία και πώς η εργατική τάξη; Σε τι είδους ποιότητες τροφών έχουν πρόσβαση οι οικονομικά ισχυροί πολίτες και σε τι τροφές οι φτωχοποιημένοι;

Ηρθε η ώρα να σκεφτούμε τι (δεν) τρώνε οι Παλαιστίνιοι και οι Παλαιστίνιες. Ο έλεγχος τροφίμων δημιουργεί μια δυναμική που ο Ντε Βαάλ, όπως προείπαμε, περιγράφει ως «γενοκτονικό ανθρωπισμό», όπου παρέχονται ακριβώς οι απαραίτητες θερμίδες για να αποφευχθεί η μαζική θνησιμότητα, αλλά η ακραία πείνα «καταστρέφει το νόημα της ζωής τους ως ομάδας», καθώς οι άνθρωποι –στην απελπισία τους για τροφή- στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου και αναγκάζονται να προβούν σε βίαιες και ταπεινωτικές πράξεις για να επιβιώσουν.

Ο Κρις Νιούτον, αναλυτής στο International Crisis Group και εμπειρογνώμονας σε θέματα πείνας και λιμού ως όπλου πολέμου, αναφέρει ότι οι επιπτώσεις της παραμονής για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κατάσταση ακραίας πείνας δεν μπορούν να αντιστραφούν πλήρως. Αυτό σημαίνει πως ακόμα και όταν οι άνθρωποι επιβιώσουν από την πείνα και αναρρώσουν σωματικά, αυτό το τραύμα δεν επουλώνεται γιατί έχει διαλύσει τον κοινωνικό ιστό και την κοινότητά τους από τη στιγμή που έχουν κληθεί να επιλέξουν μεταξύ των παιδιών τους, να αρνηθούν την τροφή σε συγγενείς και φίλους για να επιβιώσουν οι ίδιοι, να προβούν σε πράξεις ντροπιαστικές για να εξασφαλίσουν λίγο φαγητό. Οι ισραηλινοί περιορισμοί στην είσοδο τροφίμων στη Γάζα έχουν ξεκάθαρα στόχο τη διάλυση της παλαιστινιακής κοινωνίας καθώς πλέον το νόημα της ζωής των κατοίκων της Οχθης έχει αναπόδραστα συμπυκνωθεί στο ερώτημα «Τι θα φάμε σήμερα». Κι αυτό είναι πιο απάνθρωπο και από τους βομβαρδισμούς.

 https://www.efsyn.gr/nisides/psyhanalyse/480912_i-trofi-os-oplo-katastrofis

Ο νεοφιλελευθερισμός ως ανθρωπολογική μετάλλαξη

 

Ηλίας Ιωακειμόγλου*    Print

Όταν ο νεοφιλελευθερισμός ανέλαβε την εξουσία, πρώτα με τη Θάτσερ και αμέσως μετά με τον Ρίγκαν, όλοι νομίσαμε ότι αυτό που ερχόταν ήταν απλώς ένας ιδιαίτερος τρόπος διαχείρισης του καπιταλισμού. Γνωρίζουμε, τώρα, ότι ο νεοφιλελευθερισμός, δηλαδή ο καπιταλισμός της εποχής μας, δεν περιορίζεται σε διαχειριστικές επιλογές, ούτε μόνο σε διαρθρωτικές αλλαγές που αλλάζουν θεσμούς της αγοράς εργασίας και του χρηματοπιστωτικού συστήματος, και άλλες που ούτως ή άλλως είναι απαραίτητες όταν θέλεις να διαχειριστείς το σύστημα με νέο, διαφορετικό τρόπο. Υπάρχει κάτι ακόμη, εξίσου σοβαρό με αυτά: ο νεοφιλελευθερισμός επιχειρεί μια ανθρωπολογική αλλαγή, να παραγάγει έναν νέο τύπο ανθρώπου κατ’ εικόνα και ομοίωση της δικής του αντίληψης για τους ανθρώπους.

Εγωιστές και άπληστοι

Ενάντια σε ολόκληρη τη φιλοσοφική παράδοση της ανθρωπότητας, μετά από πενήντα πέντε χρόνια αδιάλειπτης ηγεμονίας, ο νεοφιλελευθερισμός επιχειρεί, με κάποιες επιτυχίες, να παραγάγει έναν νέο τύπο ανθρώπου κατ’ εικόνα και ομοίωση του homo economicus, ενός φαντασιακού όντος που θέτει τον ορθολογισμό του στην υπηρεσία του εγωισμού του και της απληστίας του, ενός όντος που υποτίθεται ότι αποτελεί την ουσία αυτού που τελικά είμαστε όλοι μας. Αυτή η παραδοχή, ότι τέτοιοι είμαστε, τείνει να λειτουργήσει ως αυτοπραγματοποιούμενη προφητεία, όπως συμβαίνει με την ιδεολογία εν γένει: εάν πιστέψουμε ότι έτσι είναι οι άνθρωποι, επομένως και εμείς οι ίδιοι, θα πράττουμε και εμείς ως εγωιστικά και ανήθικα όντα που επιδιώκουν, με απολύτως ορθολογικό τρόπο, αποκλειστικά το ατομικό τους συμφέρον.

Δύο νομπελίστες εξηγούσαν κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού ότι αυτό το εγωιστικό, άπληστο και ορθολογικό ον δεν υπάρχει. Ο ένας, ο David Kahneman¹, απεδείκνυε ότι οι άνθρωποι δεν είναι και τόσο ορθολογικοί και μπορούν επίμονα να μην κατανοούν τι πράττουν λανθασμένα, ακόμη και όταν τους δοθούν επανειλημμένες και σαφείς εξηγήσεις σχετικά με την ορθολογική λύση του προβλήματός τους. Ο άλλος, o Amartya Sen², πιο σημαντικός αυτός, εξηγούσε με τον σαφέστερο τρόπο ότι ενίοτε, και μάλλον συχνά, δεν φερόμαστε εγωιστικά, αλλά με ενσυναίσθηση, ηθική δέσμευση μιας υπόσχεσης, ηθική υποχρέωση, καθήκον και αφοσίωση. Είμαστε rational fools, λέει ο Amartya Sen. Επομένως, οι άνθρωποι δρουν άλλοτε με κριτήριο το ατομικό συμφέρον και άλλοτε με βάση τις αξίες που ανήκουν στον αξιακό κύκλο της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης.

Ωστόσο, οι κριτικές παρατηρήσεις του Kahneman, του Sen και άλλων ήρθαν πολύ νωρίς. Ο νεοφιλελευθερισμός ακολουθούσε ανενόχλητος τον δρόμο του, επειδή οι υποσχέσεις που είχε δώσει στην αρχή της καριέρας του δεν είχαν ακόμη διαψευστεί πλήρως. Τώρα, όμως, αυτές οι ίδιες κριτικές παρατηρήσεις είναι απολύτως επίκαιρες.

Εκτός από τον μύθο ότι είμαστε όλοι εκ φύσεως εγωιστές και άπληστοι, υπάρχουν και άλλες όψεις της επιχείρησης του νεοφιλελευθερισμού να παραγάγει έναν νέο τύπο ανθρώπου.

Η Αλήθεια, το Ωραίο, το Καλό και το Δίκαιο

Το 1994, ο Eric Hobsbawm³ μας προειδοποιούσε ότι η ανθρωπότητα βρισκόταν ήδη σε ένα κρίσιμο κατώφλι ανθρωπολογικής μετάλλαξης. Διαπίστωνε ότι είχαν ήδη τεθεί, το 1994, σε αμφισβήτηση οι ορθολογικές και αξιακές συνιστώσες του κόσμου όπως τον γνωρίζαμε μέχρι τότε και ότι ο δρόμος προς τη βαρβαρότητα είχε ανοίξει.

Ηταν και αυτή μια κρίσιμης σημασίας διαπίστωση, που αφού γοήτευσε τους πολιτικούς κύκλους της Αριστεράς, ξεχάστηκε γρήγορα επειδή ήταν πρόωρη. Πόσο επίκαιρη, όμως, είναι τώρα, μας το εξηγεί ο Dany-Robert Dufour⁴: ο νεοφιλελευθερισμός και τα ιδεολογικά του εξαπτέρυγα, ο σχετικισμός και ο μεταμοντερνισμός, επιχειρούν να επαναπροσδιορίσουν τέσσερις έννοιες: την Αλήθεια, το Ωραίο, το Καλό και το Δίκαιο. Η επιχείρηση αυτή πραγματοποιείται ενάντια σε μια φιλοσοφική παράδοση που ηγεμόνευε από τότε που ο Πλάτωνας⁵ και ο Αριστοτέλης⁶ έδωσαν τη μάχη ενάντια στους σοφιστές και φτάνει μέχρι τη στιγμή που η Μάργκαρετ Θάτσερ και οι όμοιοί της ανέλαβαν να επαναπροσδιορίσουν το νόημα της ύπαρξής μας στο αναμορφωτήριο των μεταμοντέρνων σοφιστών.

Από τις τέσσερις έννοιες που βρίσκονται σε διαδικασία επαναπροσδιορισμού ας δούμε τι συμβαίνει με την έννοια της Αλήθειας.

Τα κριτήρια του ορθολογισμού, για να δεχθούμε μιαν απόφανση ως ορθή, είναι δύο: πρώτον, η απόφανση δεν πρέπει να παραβιάζει τους κανόνες της Λογικής και, δεύτερον, δεν πρέπει να διαψεύδεται από το «κριτήριο της πρακτικής» (δηλαδή από όσα όντως συμβαίνουν στην πραγματικότητα). Αυτό το δεύτερο είναι ένα κριτήριο αντικειμενικότητας με την έννοια πως ό,τι είναι αληθινό έχει αντικειμενική ύπαρξη, δεν εξαρτάται από τον υποκειμενισμό μας, την αντίληψή μας και τη διάθεσή μας.

Οταν μια απόφανση δεν αντιβαίνει σε αυτά τα δύο κριτήρια δύναται να επικυρωθεί κοινωνικά ως ορθή, όχι ως ατομική υπόθεση (όπου ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι θέλει) αλλά κοινωνικά (δηλαδή να εγκρίνεται από τους άλλους ως έγκυρη).

Η επέλαση των βαρβάρων

Ο μεταμοντερνισμός7 και ο σχετικισμός είναι οι θεωρίες της απελευθέρωσης από τα δεσμά των κριτηρίων που χρησιμοποιεί ο ορθολογισμός. Τώρα, θριαμβεύουν οι αφορισμοί, ο αυτοπροσδιορισμός, τα tweets με τις αρλούμπες του προέδρου των ΗΠΑ, οι ψευδο-συλλογισμοί και οι μάχες εντυπώσεων. Εδώ, όλα ισχύουν ή δεν ισχύουν ανάλογα με τη διάθεσή μας και οι αξίες μας είναι και αυτές σχετικές. Δεν υπάρχει μία και μοναδική αλήθεια, αλλά πολλές μικρές αφηγήσεις και όλα κρέμονται στον αέρα χωρίς υλική βάση, δηλαδή χωρίς αντικειμενική ύπαρξη. Ακόμη και οι νόμοι της φύσης είναι απλές κοινωνικές συμβάσεις, λένε, αλλά αυτό αρνούνται να το επαληθεύσουν διότι δεν τολμούν να πηδήξουν από τον 21ο όροφο μιας πολυκατοικίας, όπως τους προκαλούσε να κάνουν ο Alan Sokal, καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής, σε μια μεγάλη συζήτηση που διεξάχθηκε τριάντα χρόνια πριν.

Πώς γίνεται, όμως, αυτός ο μεταμοντέρνος χυλός να απολαμβάνει κοινωνική επικύρωση, αφού δεν επικυρώνεται κοινωνικά με βάση τα κριτήρια του ορθολογισμού; Η ψευδο-επικύρωση συνίσταται απλώς στην αναγνώριση των ομοίων μας: εάν δηλαδή διατυπώσουμε έναν ισχυρισμό που γίνεται αποδεκτός και από άλλους, όσο και αν αυτός δεν αντέχει στη δοκιμασία των κανόνων της Λογικής και του κριτηρίου της πρακτικής, τότε μπορεί να ψευδο-επικυρωθεί κοινωνικά, αν μη τι άλλο στο εσωτερικό μιας πολιτικής ή κοινωνικής ομάδας. Οσο μάλιστα πληθύνονται όσοι πιστεύουν σε μια δοξασία, τόσο πιο γρήγορα αυτή διαδίδεται με την απαίτηση να εμφανίζεται ως αλήθεια. Αυτή η επικύρωση είναι πλαστή από την άποψη της λογικής, είναι όμως πολύ πραγματική από την άποψη των πρακτικών συνεπειών της όταν μετατρέπεται σε μαζική ιδεολογία, σε δημαγωγία, σε υλική δύναμη.

Σε αυτό το σημείο βρισκόμαστε τώρα, στον προθάλαμο της βαρβαρότητας για τον οποίο μας προειδοποιούσε ο Eric Hobsbawm. Εναν προθάλαμο σχετικά αδιαφανή, διότι η ανθρωπολογική μετάλλαξη δεν προχωράει κυρίως με νόμους και διακηρύξεις, και πολύ σπάνια χορεύει στην κεντρική πολιτική σκηνή. Αποτελείται από διαδικασίες που αναπτύσσονται εκεί έξω, στην κοινωνική ζωή.

 

(1) Kahneman D. (2003), Maps of Bounded Rationality, The American Economic Review, 93(5), 1449-1475 και Kahneman D. (1994), New Challenges to the Rationality Assumption, Journal of Institutional and Theoretical Economics, 150(1), 18-44.

(2) Sen A.K. (1977), Rational Fools: A Critique of the Behavioural Foundations of Economic Theory, Philosophy and Public Affairs, 6, No. 4 (Summer), 317-344.

(3) Eric Hobsbawm (1994[2004]), Η εποχή των άκρων, εκδόσεις Θεμέλιο.

(4) Dany-Robert Dufour (2018), Le bon, le juste et le beau, Revue du MAUSS n° 51, εκδόσεις La Découverte.

(5) Πλάτων, Σοφιστής, μετάφραση Δημήτρη Γληνού, εκδόσεις Ζαχαρόπουλος.

(6) Αριστοτέλης, Οργανον 3: Τοπικών Ζ-Θ, Περί των σοφιστικών ελέγχων, εκδόσεις Κάκτος, 1994.

(7) Κώστας Σκορδούλης και Ευγενία Κολέζα (1997), «Mεταμοντέρνος» σχετικισμός και επιστημονική ορθολογικότητα (Με αφορμή την υπόθεση Sokal), περιοδικό Θέσεις, τεύχος 60.

 https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/480365_o-neofileleytherismos-os-anthropologiki-metallaxi

Δημοκρατία και «νεκροπολιτική»

 

Η Δημοκρατία στη Δυτική Σκέψη κορυφώθηκε σε μια σχέση εξάρτησης, έτσι όπως τη θεμελιώνει ο Εγελος στη Φαινομενολογία του Πνεύματος (1807) στο κεφάλαιο IV, στη διαλεκτική του Κυρίου και του Δούλου. Δηλαδή ότι η διαλεκτική σχέση μεταξύ Κυρίου και Δούλου είναι αμετακίνητη στην ιστορία.

Πολύ μελάνι έπεσε από τότε για τη σχέση μεταξύ Κυρίου και Δούλου ως σχέση εξαρτημένη και ανυπέρβλητη, φθάνοντας έως και τα ψυχαναλυτικά κείμενα του Ζακ Λακάν που τη σχέση αυτή την εντάσσει σε επίπεδο ιδεοληπτικής εμμονής (l’attitude de l’obsessionnel), ενός αδιέξοδου.

Μια ακόμη απόχρωση αυτής της σχέσης Κυρίου – Δούλου μάς δίνει ο Ζιλ Ντελέζ στο έργο του Présentation de Sacher-Masoch, (1971), που ως πολιτικός και κοινωνικός ανατόμος μάς περιγράφει μια σχέση οριακή και ταυτόχρονα «ευνουχιστική» που έγινε συνθήκη της ζωής μας.

Πολύ έξυπνα ο Ζιλ Ντελέζ βάζει τα όριά μας στη σχέση μεταξύ μαζοχισμού και σαδισμού. Τι μας λέει λοιπόν: ο σαδιστής έχει ανάγκη από θεσμούς (θα λέγαμε ότι εκεί βρίσκονται οι λαοί με παράδοση στη συμμετοχική δημοκρατία) και αυτό γιατί ο σαδιστής σκέφτεται και λειτουργεί με όρους θεσμοποιημένης κατοχής. Στην άλλη πλευρά βρίσκεται ο μαζοχιστής, ο οποίος σκέφτεται και λειτουργεί με όρους συμβεβλημένης συμμαχίας (Ιερά Συμμαχία, η συμμαχία του Αξονα, κ.λπ.).

Ο πλανήτης σήμερα απολιθώνεται σ’ ένα μεγάλο στρατόπεδο που άλλοτε θα χαλαρώνει και άλλοτε θα αυστηροποιείται, ανάλογα με τις προβλέψεις της τεχνοεπιστήμης. Και οι πολίτες του παγκόσμιου στρατοπέδου θα κρατούνται σαν «γυμνές ζωές» μέσα στο στρατόπεδο, όπως λέει ο Τζ. Αγκάμπεν, δηλαδή θα είναι στερημένοι από δικαιικές δικαιωματικές υποστάσεις. Ο πλανήτης-στρατόπεδο θα αποτελεί τον νέο παγκοσμιοποιημένο τόπο της μερικής προστασίας και της ελλειμματικής υπόστασης. Αντλούμε στοιχεία για το πώς θα λειτουργεί το νέο πλανητικό στρατόπεδο από τον Joseph-Achille Mbembe, ο οποίος αναφέρεται στη νεκροπολιτική ως διάσταση της Βιοεξουσίας και της Βιοπολιτικής. Οι πολίτες, θα μας πει ο J.-A. Mdembe, θα υποβάλλονται σε αστικό και κοινωνικό θάνατο, τα δικαιώματα θα αποχρωματίζονται, η κοινωνική προστασία θα εξουδετερώνεται και η ζωή θα εισέρχεται σε επισφαλείς συνθήκες. Οι όροι διαβίωσης θα αγγίζουν τον απομονωτισμό της Παλαιστίνης και την εξορία της ζωής του απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής.

Ο χωροχρόνος του ανθρώπου θα εντάσσεται σε συνθήκες πειθαρχικής συσκευής. Με άλλα λόγια, η νεκροπολιτική θα εκφράζει, σύμφωνα πάντα με τον J.-A. Mdembe, τις σύγχρονες μορφές υποταγής της ζωής στη δύναμη του θανάτου. Ο Ντελέζ μάς δίνει έναν εξαιρετικό τρόπο για να καταλάβουμε πώς περάσαμε από τις πειθαρχήσεις στους ελέγχους. Ο άνθρωπος των πειθαρχήσεων, θα υποστηρίξει ο Ντελέζ, ήταν ασυνεχής παραγωγός ενέργειας, ενώ ο άνθρωπος του ελέγχου είναι κυματοειδής διαγγελέας ενός συνεχούς φάσματος που πάει πέρα από κάθε αρχή και μετά από κάθε τέλος.

Επιπλέον η νεκροπολιτική θα αποδομήσει το σύστημα της αστικής Δημοκρατίας. Πρώτον: οι θεσμοί θα αποτελούν φαινόμενα αντιθέσεων του κέντρου εξουσίας και ως εκ τούτου θα έχουν μια γενική παθολογία, που σημαίνει ότι θα αυτονομούνται διαρκώς από την κοινωνική τους αποστολή. Και δεύτερον: θα λειτουργούν στο φάσμα της θεσμικής υποκρισίας της συναίνεσης που θα απαιτεί τη διαθεσιμότητα των πολιτών/υπηκόων στις αποφάσεις της εξουσίας. Το κύκλωμα ζωή-κοινωνία, φύση-πολιτισμός, όπως θα έλεγε ο Λεβί-Στρος, από τη νεκροπολιτική δεν αναγνωρίζεται. Και αυτό γιατί επενδύει σε μια αντιμετάθεση, όχι εκείνης που ξεκινά από το φαντασιακό/συμβολικό στο πραγματικό, αλλά του πραγματικού που θα υπερέχει του φαντασιακού/συμβολικού.

Απόστολος Αποστόλου*

* Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας

 https://www.efsyn.gr/stiles/triti-matia/480468_dimokratia-kai-nekropolitiki

«Το Ισραήλ ενεργεί ως τρομοκράτης. Δεν αμύνεται»

 

Νόρα Ράλλη

       Print

Καταιγιστικός ο Ισραηλινός ντοκιμαντερίστας, που ζώντας πολλά χρόνια τώρα στη Γαλλία βρίσκεται σήμερα στην Αθήνα καλεσμένος από την Ελληνική Ένωση Ντοκιμαντεριστών (ΕΕΝ) στο πλαίσιο του αφιερώματος «Με τα μάτια ανοιχτά», μιλά ανοιχτά για την πολιτική της χώρας του που «βεβηλώνει» τη μνήμη της γενοκτονίας και προειδοποιεί: «Ο Έλληνας πρωθυπουργός στηρίζει εγκληματίες».

Ο Εγιάλ Σιβάν είναι βραβευμένος κινηματογραφιστής, γνωστός παγκοσμίως για τα ντοκιμαντέρ του. Ήδη από τη δεκαετία του 1980, εγκατεστημένος στο Παρίσι, έκανε ταινίες με βάση την αλήθεια και τη συνείδησή του: αναδείκνυε την αποικιοκρατική πολιτική του Ισραήλ, αποδόμησε τον μύθο του «περιούσιου λαού» και του «διαρκούς θύματος», κατέδειξε τι περνούν οι Παλαιστίνιοι και γι’ αυτό έγινε παγκοσμίως γνωστός, αλλά και έλαβε υβριστικά τηλεφωνήματα, απειλές για τη ζωή του, μια σφαίρα μέσα σε φάκελο στο γραμματοκιβώτιό του. Πλέον ζει στη Μασσαλία και σήμερα είναι στην Αθήνα καλεσμένος από την Ελληνική Ενωση Ντοκιμαντεριστών (ΕΕΝ) στο πλαίσιο του αφιερώματος «Με τα μάτια ανοιχτά». Συνομιλήσαμε λίγες μέρες πριν φτάσει στη χώρα μας.

● Αυτό που συχνά κάνετε με τα ντοκιμαντέρ σας είναι να διαλύετε μύθους που σχετίζονται με το Ισραήλ. Αυτή τη στιγμή, ποιοι μύθοι πρέπει να διαψευστούν;

Ο πρώτος μύθος που θα πρέπει να καταρριφθεί είναι το γεγονός ότι αυτοί που στο παρελθόν ήταν θύματα είναι πάντα αθώοι: Δεν ισχύει! Είναι μύθος. Βασισμένο πάνω σε αυτό τον μύθο, το Ισραήλ επέτρεψε στον εαυτό του τα πάντα και πρώτα και πάνω από όλα να έχει μια πλήρη άρνηση και απόρριψη του διεθνούς δικαίου! Ο δεύτερος μύθος που πρέπει τώρα να καταρριφθεί είναι πως η τρομοκρατία δεν ασκείται εκτός κράτους πάντα. Μπορεί τα ίδια τα κράτη να είναι τρομοκράτες. Τι κάνει το Ισραήλ τον τελευταίο χρόνο, αλλά και τι κάνει τα τελευταία 75 χρόνια της ύπαρξής του; Μια συνεχή αποικιοποίηση των παλαιστινιακών εδαφών κάνει! Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι το Ισραήλ να ενεργεί ως τρομοκράτης.

● Είναι το Ολοκαύτωμα «δικαιολογία» για το Ισραήλ πιστεύετε;

Κατ’ αρχάς, δεν πιστεύω στην ενοχή των κρατών! Δεύτερον, δεν χρησιμοποιώ καν τη λέξη «Ολοκαύτωμα». Προτιμώ το «γενοκτονία των Εβραίων», γιατί το «ολοκαύτωμα» έχει θρησκευτική σημασία – προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη και αναφέρεται σε μια θρησκευτική θυσία, στον Αβραάμ, και το ονομάζουν «Σοά». Εγώ το λέω «γενοκτονία». Γιατί, αν και καταστροφικό γεγονός, δεν είναι η μοναδική εξαίρεση. Υπήρξαν και άλλες γενοκτονίες. Το Ισραήλ όμως του αποδίδει «θρησκευτική χροιά», άρα μοναδικότητα. Ωστόσο δεν αποτελεί άλλοθι! Αυτό που κάνει το Ισραήλ είναι βεβήλωση της μνήμης της γενοκτονίας. Είναι μια βεβήλωση που έχει εργαλειοποιηθεί, προκειμένου το κράτος του Ισραήλ να δικαιολογήσει τα εγκλήματά του: ήταν θύμα, άρα θα είναι για πάντα αθώο! Και αυτός ο «μύθος» της αέναης αθωότητας τώρα γίνεται δικαιολογία για αυτοάμυνα. Ενώ αυτό που κάνει στους Παλαιστίνιους είναι μια γενοκτονική εκστρατεία εναντίον οποιασδήποτε ηθικής και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θα σ’ το πω πολύ απλά: Μπορείς κάλλιστα να γίνεις φασίστας στο όνομα της πάλης ενάντια στον φασισμό.

● Ποια δικαιολογία έχουν οι ευρωπαϊκές χώρες; Πριν από μερικές μέρες είδαμε τη γερμανική αστυνομία να συλλαμβάνει ένα μικρό παιδί γιατί κρατούσε μια παλαιστινιακή σημαία.

Θα σου απαντήσω για τη Γερμανία: Δεν πιστεύω στην ενοχή ενός έθνους. Τα έθνη δεν δρουν από ενοχή. Δεν δρουν με βάση τα συναισθήματα. Το έθνος ενεργεί σύμφωνα με τα συμφέροντά του. Το συμφέρον της Γερμανίας είναι δύο πράγματα, κατά τη γνώμη μου: κατ’ αρχάς, αν το Ισραήλ, δηλαδή αν οι Εβραίοι του Ισραήλ γίνουν γενοκτόνοι, τότε γίνονται όπως οι Γερμανοί. Και σε αυτή την περίπτωση, είμαστε στο ίδιο επίπεδο. Η λογική της ναζιστικής Γερμανίας ήταν ότι οι Εβραίοι θα έπρεπε να έχουν «ειδική μεταχείριση» – έτσι ονόμαζαν τη μαζική εξόντωση των Εβραίων. Τώρα οι Γερμανοί κάνουν ακριβώς το ίδιο! Συνεχίζουν την ειδική μεταχείριση προς τους Εβραίους. Ε, αυτό, ως Εβραίος, θέλω να σταματήσει!

Δεύτερον, η βιομηχανία όπλων της Γερμανίας κερδίζει πολλά χρήματα, υποστηρίζοντας τον πόλεμο κατά της ισλαμοτρομοκρατίας και στο όνομα της ανόδου του φασισμού ή της Δεξιάς. Έτσι, απαγορεύσει τις διαδηλώσεις Αράβων και μεταναστών, γιατί αυτό είναι το θέμα τους: να τρομάξουν τους μετανάστες στη Γερμανία και να τους δείξουν πως πρέπει να παραμείνουν μετανάστες-εργάτες και να μην ασχολούνται με την πολιτική. Αυτό που προσπαθώ να πω είναι ότι, στην πραγματικότητα, η Γερμανία δεν παρεξέκλινε από τη λογική της τότε φασιστικής Γερμανίας.

● Με τα όσα μας λέτε, πώς γίνεται να είστε ακόμα ζωντανός και να μιλάτε με χαμόγελο μαζί μας;

Σας μιλάω, μα δεν χαμογελάω. Δεν χαμογελάω από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Υπάρχουν, μάλιστα, στιγμές που δεν μπορώ να αποφύγω και το κλάμα. Είναι πιο δυνατό από μένα. Αλλά υπάρχουν ένα ή δύο πράγματα που με κρατούν ούτως ή άλλως σε ενέργεια. Κατ’ αρχάς, είμαι προνομιούχος: είμαι ελεύθερος πολίτης, δεν πήρα ούτε ζήτησα ποτέ χρήματα από το Ισραήλ ή από οργανισμούς που ελέγχει για τις ταινίες μου-μάλιστα κόπηκε και η χρηματοδότησή μου από τη Γαλλία εξαιτίας των όσων πρεσβεύω. Ωστόσο, δεν με ενδιαφέρει. Κανείς Ισραηλινός δημοσιογράφος δεν θα μου πάρει ποτέ συνέντευξη στη χώρα μου, κανείς δεν ασχολείται μαζί μου. Μπορώ να πάω να δω φίλους και συγγενείς εκεί. Ναι, είμαι προνομιούχος ακόμα! Γιατί έχω τη δυνατότητα να μετατρέψω την οργή και τον θυμό μου σε ιδέες, σε εικόνες, σε συνεντεύξεις στο εξωτερικό, σε παρεμβάσεις μπροστά στους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, όπου προβάλλω τις ταινίες μου. Και αυτό που βλέπω είναι ότι υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στον κόσμο και τη λογική της κυβέρνησης. Είμαι απολύτως σίγουρος, για παράδειγμα, πως το ελληνικό κοινό είναι πιο φιλοπαλαιστινιακό και αντιισραηλινό από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία είναι τελείως, ντροπιαστικά φιλοϊσραηλινή. Αλλά αυτό δείχνει κάτι πολύ σημαντικό που συμβαίνει στον δυτικό κόσμο.

● Τι εννοείτε;

Εννοώ πως υπάρχει ένα πλήρες χάσμα μεταξύ των εκλεγμένων και εκείνων που τους εξέλεξαν στον δυτικό κόσμο. Αυτό είναι ένα οξύμωρο, γιατί ο λαός τούς ψηφίζει. Τους ψηφίζει γιατί πιστεύει πως θα τους εκπροσωπήσουν, αλλά αυτοί κάνουν το εντελώς αντίθετο! Οχι, οι δυτικές κυβερνήσεις δεν εκπροσωπούν πλέον τους λαούς τους, παρά μόνον τα δικά τους συμφέροντα. Ακόμη κι όταν ήρθε αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα, δεν κατόρθωσε να κάνει τη ρήξη (για πολλούς λόγους). Πόσο μάλλον ο τωρινός πρωθυπουργός σας που βγήκε και υποστήριξε «το δικαίωμα του Ισραήλ στην άμυνα». Εννοεί ότι ένα κράτος έχει το δικαίωμα να διαπράττει εγκλήματα και να είναι πάνω από το διεθνές δίκαιο, και αυτό μπορεί ακόμα να θεωρείται «άμυνα». Ε, λοιπόν, αν ήμουν Έλληνας, θα ήμουν πολύ φοβισμένος από αυτήν την κυβέρνηση που έχετε, γιατί αυτό που λέει ο πρωθυπουργός σας είναι πως δεν σέβεται το διεθνές δίκαιο. Άρα στηρίζει εγκληματίες.

● Σύμφωνα με την ισραηλινή προπαγάνδα, όσα λέτε είναι εναντίον της χώρας σας. Και της κάνετε κακό.

Ξέρεις τι κάνω; Είμαι στο πλευρό της ανθρωπότητας και του διεθνούς δικαίου – αυτό κάνω. Οποιος σήμερα υποστηρίζει το Ισραήλ στα όσα κάνει, είναι εκτός διεθνούς δικαίου. Απορρίπτω το διεθνές δίκαιο, σημαίνει απορρίπτω το δικαίωμά μου στην ύπαρξη. Και αυτό είναι που κάνει το Ισραήλ. Ξέρεις, κάθε αποικιακό καθεστώς πάντα προσποιούνταν ότι υπερασπιζόταν τον εαυτό του: οι Βρετανοί στην Ινδία, οι Γάλλοι στην Αλγερία. Τώρα, το Ισραήλ βρίσκεται σε μια αποικιακή εκστρατεία, κάνοντας συνεχόμενα εγκλήματα.

● Ολα αυτά συμβαίνουν επειδή οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θέλουν να πουλήσουν όπλα;

Οχι, όχι, είναι πολύ περισσότερο από αυτό. Το ισραηλινό καθεστώς είναι μια μορφή διακυβέρνησης που είναι πολύ ελκυστική σήμερα για ό,τι επικαλούνται οι λεγόμενες «φιλελεύθερες δημοκρατίες». Πρόκειται για ένα «εργαστήριο πολιτικής διακυβέρνησης» πολύ περισσότερο από έναν πελάτη όπλων. Είναι ένα εργαστήριο για το πώς μετατρέπεις μια λεγόμενη δημοκρατία σε μια μη φιλελεύθερη δημοκρατία. Αλλά υπάρχει και ένα τρίτο σημείο. Μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Εβραίοι δεν θεωρούνταν «λευκοί άνθρωποι» για τους Ευρωπαίους. Γίναμε λευκοί, και θα πω κάτι πολύ σκληρό τώρα: Γίναμε λευκοί μέσα από τις καμινάδες του Αουσβιτς. Βγήκαμε από τα στρατόπεδα ως «λευκοί άνθρωποι». Και ως λευκοί άνθρωποι, είμαστε μέρος του δυτικού κόσμου, που σημαίνει ότι υπήρξε μια διαδικασία εξευγενισμού των Εβραίων. Εως τα κρεματόρια, οι Εβραίοι ήταν απόκληροι. Τώρα που βρίσκονται στην άλλη πλευρά της Μεσογείου, μπορούμε να τους θεωρήσουμε λευκούς. Πιστεύω ότι το Ισραήλ είναι μια λύση για τους Ευρωπαίους και για την Ευρώπη, ώστε ο χριστιανισμός να απαλλαγεί από τους Εβραίους, αλλά με έναν ανθρωπιστικό τρόπο.

● Ζητάω απαντήσεις από εσάς, αναζητούμε απαντήσεις εμείς, οι Παλαιστίνοι, οι Ευρωπαίοι, ακόμη και αρκετοί Ισραηλινοί. Κλείνοντας, όμως, θέλω μια ερώτηση. Μια ερώτηση από εσάς – αυτή που πιστεύετε πως πρέπει πραγματικά να τεθεί.

Η ερώτηση που πρέπει να θέσουμε είναι πώς μπορούμε να διατηρήσουμε μια υποκειμενική στάση ως προσωπικότητες αυτόνομες και πώς μπορούμε να αντισταθούμε σε μια τόσο καταπιεστική μηχανή, όπως ο καπιταλισμός στη μορφή που έχει πάρει. Εννοώ, πώς μπορούμε να αντισταθούμε σε κάτι που θα είναι πολύ πιο ωφέλιμο να συμμετάσχουμε παρά να αντιταχθούμε. Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα. Πώς μπορούμε να μην μας καταπιεί το σύστημα και να αντισταθούμε, όχι παθητικά ούτε ως αντίδραση στην αντίδραση, αλλά ως δράση σε μία συλλογική διαδικασία ωφέλειας για όλους.

Είναι πιο εύκολο να παραδίνεσαι παρά να αντιστέκεσαι. Γι’ αυτό το επιλέγουν οι περισσότεροι. Αλλά ακόμη κι αν αποφασίσουμε το δεύτερο, πρέπει να βρούμε πώς θα το κάνουμε ώστε ούτε να αρνηθούμε την πραγματικότητα, ούτε να γίνουμε ίδιοι με αυτούς απέναντι στους οποίους αντιστεκόμαστε.

● Δεν ήταν τρομοκρατική πράξη η επίθεση της Χαμάς στις 7/10/2023;

Τα τελευταία χρόνια κανείς δεν ασχολούνταν με την Παλαιστίνη. Η αποικιοκρατική πολιτική του Ισραήλ, με ακραία στοιχεία κατοχής, συνέχιζε όμως κανονικά. Κι όμως, κανείς δεν ασχολούνταν. Αν συζητάμε για την Παλαιστίνη σήμερα, είναι επειδή υπήρξε η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου και Ισραηλινοί σκοτώθηκαν. Ναι, ήταν φρικτό: Ισραηλινοί σκοτώθηκαν. Αλλά μόνο όταν σκοτώθηκαν Ισραηλινοί η διεθνής κοινότητα είπε πως «τώρα υπάρχει πόλεμος». Οσο οι Ισραηλινοί ζουν σε μια προσομοίωση ειρήνης, τότε είναι ειρήνη για όλους, έτσι; Οταν οι Ισραηλινοί σκοτώνονται, θεωρείται απαράδεκτο (και είναι), αλλά όταν Παλαιστίνιοι δολοφονούνται εν ψυχρώ επί δεκαετίες, είναι αποδεκτό έτσι; Τότε έχουμε ειρήνη, ναι; Ξέρετε τι φοβάμαι πλέον; Οτι τείνουμε να αποδεχτούμε πως δεν υπάρχει μία ανθρωπότητα. Υπάρχει η ανθρωπότητα του πολιτισμού από τη μια πλευρά και η ανθρωπότητα της βαρβαρότητας από την άλλη.

Όταν οι άνθρωποι από τον πολιτισμό σκοτώνονται, τότε θεωρείται ότι έχουμε ένα πρόβλημα.

Όταν οι άνθρωποι από τους «μη πολιτισμένους» σκοτώνονται, είναι φυσιολογικό. Καταλαβαίνεις; Η Χαμάς έκανε ένα έγκλημα και οι Παλαιστίνιοι είναι ένας λαός σε απόγνωση δεκαετίες τώρα. Πλήρη απόγνωση και απομόνωση. Αυτό που έγινε ήταν ένας τρόπος να επανέλθει το παλαιστινιακό ζήτημα στην επικαιρότητα: μιλάμε για κατοχή! Για αποικιοκρατία! Για δράση εκτός κάθε κανόνα διεθνούς δικαίου. Και δεν ενδιέφερε κανέναν! Ολο αυτό θα μπορούσε να έχει σταματήσει χρόνια τώρα αν λειτουργούσαν οι διεθνείς θεσμοί ως οφείλουν. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: υπάρχει η Συμφωνία Σύνδεσης μεταξύ της Ε.Ε. και του Ισραήλ. Αυτή είναι μια Συμφωνία που δίνει στο Ισραήλ μια προνομιακή θέση εντός της Ευρώπης όσον αφορά το εμπόριο, τους φόρους, την έρευνα, τον πολιτισμό κ.λπ. Στο άρθρο 2 της Συμφωνίας αναφέρεται πως η Ε.Ε. μπορεί να αναστείλει τη συμφωνία σύνδεσης με το Ισραήλ σε περίπτωση παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έγινε αυτό; Όχι! Δεν λέω να γίνει κάτι πολύ κακό στο Ισραήλ. Λέω έστω να τηρηθούν οι Συμφωνίες – ούτε αυτό δεν γίνεται!

Έχουμε τον ΟΗΕ, το Human Rights Watch, τη Διεθνή Αμνηστία και το B’Tselem, μια ισραηλινή οργάνωση που μιλάει εδώ και πολλά χρόνια για ένα καθεστώς απαρτχάιντ που εγκαθίσταται από το Ισραήλ προς του Παλαιστίνιους. Το απαρτχάιντ είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, που σημαίνει ότι το γεγονός ότι δεν επιβάλαμε στο Ισραήλ τις απλές, όχι εξαιρετικές, τις απλές αποφάσεις που είχαν ήδη ληφθεί στο παρελθόν, μετατράπηκε σε μια «επιτρεπτικότητα» προς τη Χαμάς και την παλαιστινιακή αντίσταση να κάνουν τα πάντα, με κάθε μέσο, ακόμη και ανήθικα μέσα, προκειμένου να επιβάλουν την ύπαρξή τους.

♦ Πληροφορίες: Το Σάββατο 28/9, στις 18.30, προβλήθηκε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος το ντοκιμαντέρ του Εγιάλ Σιβάν «Γιάφα - ο μηχανισμός του πορτοκαλιού». Ο ίδιος  συζήτησε  με το κοινό και αμέσως μετά (20.30-22.00) έδωσε  masterclass.

♦ Η συνέντευξη με τον βραβευμένο σκηνοθέτη θα κυκλοφορήσει στο podcast «Επί του Eπιχωρίου» τις επόμενες μέρες, γιατί αξίζει να ακουστεί ολόκληρη.

https://www.efsyn.gr/tehnes/sinema/447993_israil-energei-os-tromokratis-den-amynetai