Γραμμές και τέρατα

 

Αλέξης Κροκιδάς*

Η αντιπαράθεση ανάμεσα στην Ομοσπονδία "Αργώ" και στην Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα για την Ψυχική Υγεία που φιλοξενήθηκε τις τελευταίες μέρες στις σελίδες της ΕΦ.ΣΥΝ. σχετικά με την λειτουργία της τηλεφωνικής γραμμής ψυχολογικής υποστήριξης 10306 είναι εξόχως επίκαιρη. Επίκαιρη όχι μόνο για τον δυστοπικό χώρο της ψυχικής υγείας και όσα δραματικά διαδραματίζονται εκεί, αλλά και για τον ευρύτερο κοινωνικό-πολιτικό χώρο-χρόνο.

Αυτή την στιγμή που μιλάμε, η περίφημη τηλεφωνική γραμμή την οποία η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη επίσημα και τόσο περήφανα παρουσιάζει ως έμπρακτη απόδειξη ότι η κυβέρνηση φροντίζει τους ευάλωτους πολίτες αυτής της χώρας εν μέσω πανδημίας, λειτουργεί κανονικότατα 24 ώρες το 24ωρο. Μάλιστα καθώς γράφω τούτες τις γραμμές, είμαι στην απογευματινή βάρδια,15:00 - 21:00 και έχω δεχτεί ήδη 4 τηλεφωνήματα. Διακόπτω προφανώς όταν χτυπάει το τηλέφωνο.

Ενα καίριο ερώτημα που θα έπρεπε να απασχολεί όλους-ες, είναι το πόσο χρήσιμη είναι αυτή η γραμμή ως μηχανισμός/εργαλείο υποστήριξης, ή πόσο αποτελεσματική (διαφορετικό ερώτημα). Παρόλο που ίσως να ακούγεται απλό, δεν είναι. Είναι δύσκολο και αρκετά πολύπλοκο να απαντηθεί, αλλά σίγουρα δεν είναι ακατόρθωτο. Δεν θα εξετάσουμε εδώ τα μεθοδολογικά ζητήματα και τις διάφορες τεχνικές και εννοιακές δυσκολίες. Αρκεί να πούμε ότι η σχετική μεθοδολογία υπάρχει. Το αν υπάρχει η πολιτική βούληση για να διερευνηθεί το ερώτημα, είναι μια άλλη ιστορία.

Δυστυχώς, στην απάντηση του ο Μενέλαος Θεοδωρουλάκης, πρόεδρος της Ομοσπονδίας "Αργώ" που εκπροσωπεί διάφορες ΜΚΟ στον χώρο της ψυχικής υγείας, αποφεύγει συστηματικά και περίτεχνα να αγγίξει το ερώτημα αυτό.

Τα στοιχεία που παραθέτει στην επίσημη ανακοίνωση που δημοσιεύεται στην ΕΦΣΥΝ στις 27.11.2020, ως απάντηση στις απαξιωτικές αναφορές της Πρωτοβουλίας Ψ, είναι πόσοι επαγγελματίες εμπλέκονται στην λειτουργία της γραμμής, πόσες ώρες απασχολούνται, πόσοι και ποιοί φορείς εμπλέκονται, πόσες κλήσεις δέχτηκε η γραμμή, πόσες απαντήθηκαν και μια (πρόχειρη και προβληματική) κατηγοριοποίηση των αιτημάτων, του στυλ τόσο τοις εκατό ανησυχούν για τον κορονοϊό τόσο τοις εκατό για οικονομικά προβλήματα, κοκ.

Σημειωτέον, αν και λεπτομέρεια μέσα στην μεγαλύτερη εικόνα, από τις περίπου 100,000 κλήσεις περίπου 30,000 δεν απαντήθηκαν.

Πώς λοιπόν στοιχειοθετείται έστω και απλά, έστω και πρόχειρα, η αποτελεσματικότητα ή έστω η χρησιμότητα της γραμμής που τόσο ένθερμα υποστηρίζει ο Μενέλαος, η Α' Πανεπιστημιακή κλινική του Αιγινήτειου, και άλλοι φορείς, καθώς κι ένα σωρό επαγγελματίες ψυχικής υγείας και φυσικά και η κυβέρνηση μέσω της υφυπουργού Ζωής Ράπτη;

Πώς;

Το γεγονός ότι απελπισμένοι άνθρωποι (δεν ξέρουμε καν πόσοι είναι αυτοί, γιατί ο αριθμός κλήσεων δεν αντιστοιχεί σε αριθμό ανθρώπων, πχ κάποιος μπορεί να πάρει δέκα φορές, πράγμα πολύ συνηθισμένο όπως γνωρίζουν όλοι-ες που στελεχώνουν την γραμμή) σηκώνουν το τηλέφωνο και καλούν για βοήθεια δεν σημαίνει ότι η υποστήριξη που λαμβάνουν στο τηλέφωνο, τους είναι χρήσιμη. Μπορεί και να είναι, αλλά πώς το ξέρουμε; Πώς το αξιολογούμε; Το ότι παίρνουν τηλέφωνο από μόνο του δεν είναι απόδειξη.

Να το πούμε πολύ πολύ απλά. Το γεγονός ότι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι τηλεφωνούν στην ΔΟΥ ή στον ΟΑΕΔ ή σε τράπεζες παρακαλώντας απελπισμένα για κάποια διευκόλυνση, ή προσπαθώντας να κάνουν κάποιο διακανονισμό, να πάρουν μια παράταση, ή ας πούμε στην ΔΕΗ για να μην τους κοπεί το ρεύμα, δεν σημαίνει ότι τα αιτήματα τους ικανοποιούνται ή ότι οι διάφορες γραμμές "εξυπηρέτησης" πελατών (εξαθλίωσης πελατών θα τις έλεγα) αποδεικνύονται χρήσιμες.

Πριν από μισή ώρα δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από κάποιον (εκτός Αττικής) του οποίου το ρεύμα κόπηκε πριν απο τρείς μέρες. Δούλευε μαύρα στην εστίαση πριν κλείσουν τα μαγαζιά και κάπως τα βγαζε πέρα. Δεν έχει επιδόματα, κάρτα ανεργίας, τίποτα. Εκλεισε μου είπε και το συσσίτιο στον Άγιο ΧΧΧ (μια εκκλησία εκεί κοντά που μένει που έδινε φαγητό) και έχει απελπιστεί. Ευτυχώς όμως υπάρχει η τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης και μπορώ εγώ από τριακόσια χιλιόμετρα μακρυά, να τον υποστηρίξω. Να του πω να πάει στην κοινωνική υπηρεσία του Δήμου του (είχε πάει έτσι κι αλλιώς και δεν έβγαλε άκρη) να του πω κουράγιο, μπόρα είναι θα περάσει, η ζωή είναι όμορφη, πρέπει να το παλέψεις, και αν είναι αυτοκτονικός να τον συμβουλέψω ανάλογα, σύμφωνα με το πρωτόκολλο ή να τον παραπέμψω στην ειδική γραμμή για τις αυτοκτονίες. Εξοχα! Η γραμμή λειτουργεί με επιτυχία.

Πώς το αποδεικνύεις αυτό χωρίς στοιχεία; Το να το λες και να το ξαναλές ότι η γραμμή λειτουργεί με επιτυχία δεν είναι απόδειξη. Ακόμα χειρότερες ίσως, πάντως σίγουρα αποφευκτικές ή παραπλανητικές, είναι διατυπώσεις όπως "Η επιτυχής λειτουργία της Γραμμής προκάλεσε το ενδιαφέρον του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος". Σώπα. Επειδή ενδιαφέρθηκε το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, τι σημαίνει αυτό; Τα στοιχεία για την επιτυχή λειτουργία της γραμμής πού είναι; Αν τα έχετε, γιατί δεν τα παραθέτετε; Τόσοι καθηγητές από το Αιγινήτειο, τόσοι επιστήμονες, τόσοι έμπειροι συνεργάτες, τόσοι επαγγελματίες ψ, τα στοιχεία πού είναι;

Να το πούμε άλλη μαι φορά, λίγο διαφορετικά και ίσως κάπως πιο δραματικά. Το γεγονός ότι παρέχεται μια υπηρεσία η οποία στελεχώνεται από έμπειρους επαγγελματίες και πλαισιώνεται απο έγκυρους επιστήμονες δεν σημαίνει ότι είναι αυτόματα και χρήσιμη. Οι ψυχίατροι και νευρολόγοι (όλοι επιστήμονες) που έκαναν χιλιάδες λοβοτομές μέχρι και την δεκαετία του 60, επικαλούνταν την επιστήμη και διακήρυτταν ότι ήταν σωτήριες ή τουλάχιστον χρήσιμες οι λοβοτομές για τους ασθενείς και τις οικογένειες τους. Μάλιστα ο πρωτοπόρος της λοβοτομής έλαβε και το Νόμπελ για την καινοτόμο παρέμβαση που επινόησε. Πώς αλλιώς να το πούμε;

Στο μεταξύ η ιδεολογία της ψυχολογικοποίησης-ψυχιατρικοποίησης κοινωνικών προβλημάτων που προκαλούν τεράστια οδύνη, καλά κρατεί. Μπορεί τα εργασιακά δικαιώματα να εξανεμίζονται μπροστά στα μάτια σου, μπορεί το Εθνικό Σύστημα Υγείας να καταρρέει μπροστά στα μάτια σου, μπορεί η φτώχεια, η απειλή της φτώχειας, οι μισθοί της πείνας, η ανεργία να σε τσακίζουν, να σου αφαιρούν κάθε ίχνος αξιοπρέπειας, κάθε ίχνους κουράγιου για να συνεχίσεις να αγωνίζεσαι, αλλά μην ανησυχείς. Η γραμμή 10306 είναι εδώ για σένα.

Γραμμές και τέρατα των καιρών.

*Κοινωνιολόγος-Κοινωνικός Λειτουργός.

https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/271281_grammes-kai-terata 

 

Η ιδιωτικοποίηση του στρες

Εύη Νικολοπούλου, ψυχολόγος, μέλος του Κοινωνικού Ιατρείου Εξαρχείων

Παρακολούθησα, με μεγάλο θυμό και απογοήτευση, πόσο εύκολα έκλεισαν τα MME το θέμα του θανάτου του Βασίλη Μάγγου,του νεαρού ακτιβιστή από το Βόλο,που υπέστη βασανιστήρια από την αστυνομία, που κατέληξαν σε σοβαρούς τραυματισμούς και τελικά στο θάνατό του. Αυτό έγινε κυρίως όταν τα συστημικά μέσα, ανακάλυψαν στο ιστορικό του ότι είχε θέματα χρήσης και εξάρτησης. Τζακ ποτ. Όταν μπει η ταμπέλα, λειτουργεί ακαριαία και παβλοφικά το στερεότυπο “ Ένας ακόμα “πρεζάκιας” μωρέ” , ή ένας ακόμα ψυχοπαθής, αν πρόκειται για άνθρωπο που έχει νοσηλευτεί σε ψυχιατρείο, και η κοινωνία νίπτει τας χείρας, και θέτει την υπόθεση στο συλλογικό συνειδησιακό αρχείο.

Η ψυχική νόσος ,η εξάρτηση και η σωματική ασθένεια, ευδοκιμούν σε περιβάλλοντα που έχει υπάρξει τραύμα, στρες, φτώχεια, καταπίεση, ανεργία. Είναι λάθος οι ψυχικές διαταραχές, που κάποιες καταλήγουν σε εξαρτητικές συμπεριφορές, να γίνονται αντιληπτές είτε ως αποτέλεσμα νευροβιολογικής προέλευσης, ως εγγενές ελάττωμα, ως αδυναμία ή ως αποτέλεσμα “κακής διαχείρισης”των ζητημάτων της ζωής και των σχέσεων, εκ μέρους του ίδιου του πάσχοντος ανθρώπου. Και ότι επομενως για τη θεραπεία, την ανακούφιση και την αντιμετώπιση τους χρειάζεται είτε μια μονοσήμαντη φαρμακολογική απάντηση από τον ψυχίατρο ή η ψυχοθεραπεία. Ή εγκλεισμός σε ένα κέντρο αποτοξίνωσης, όταν πρόκειται για τοξικομανή.

“Οι εξαρτήσεις γεννιούνται πάντοτε από τη δυστυχία, ακόμα και αν αυτή είναι κρυμμένη. Είναι συναισθηματικά αναισθητικά: μουδιάζουν τον πόνο. Το πρωταρχικό ερώτημα -πάντοτε- δεν είναι «από πού η εξάρτηση;», αλλά «από πού ο πόνος;»
Γκαμπόρ Ματέ

Όσον αφορά στην ψυχική υγεία, οι απαντήσεις όλες φαίνεται να επαφίενται στην ψυχοθεραπεία “διαχείρισης”. Λες και η ανθρώπινη ζωή είναι ένα απέραντο και διαρκές μάρκετινγκ του εαυτού, σε μια αυξανόμενης δυσκολίας αγορά εργασίας, που θα αντιμετωπιστεί με τη συσσώρευση δεξιοτήτων: διεκδικητικότητας, επίλυσης προβλημάτων, διαχείρισης θυμού,αυτογνωσίας κτλ.

Γνωρίζουμε ότι ο άνεργος άνθρωπος υφίσταται ένα μεγάλο στρες επιβίωσης και στέρησης της αξιοπρέπειας. Μεγάλο στρες υφίσταται και ο εργαζόμενος που, παρόλο που πολύ συχνά κατέχει περισσότερα προσόντα από ότι χρειάζεται μια θέση εργασίας, έχει δύο επιλογές: είτε να δεχτεί μια οποιαδήποτε θέση εργασίας, με απλήρωτες υπερωρίες και εξαντλητικές συνθήκες, ή το κοινωνικό walk of shame: Δηλαδή θα χρεωθεί το φταίξιμο και την αποτυχία ολοκληρωτικά. Οπως ακριβώς το λέει ο Κώστας Σαββόπουλος στο άρθρο του στο skra punk:

«Η ρητορική της υπευθυνότητας των ανώτερων τάξεων, προς τις υποτελείς, πως δηλαδή αν είσαι φτωχός φταις εσύ που δεν εργάστηκες αρκετά σκληρά, αν οι άλλοι σε κρίνουν με βάση τη φυλή σου φταις εσύ που δεν έκανες κάτι για να αποσυνδεθείς από το συλλογικό στίγμα που φέρει το χρώμα σου, αν κάποιος σε βιάσει, φταις εσύ γιατί ντύθηκες προκλητικά. Η ρητορική αυτή εντείνεται ιδιαίτερα στις περιόδους κρίσης, όπου κάθε βεβαιότητα καταρρέει και τα άτομα ψάχνουν απεγνωσμένα αποδομένους και έτοιμους ρόλους να επιτελέσουν.»

Οι πολιτικές επιλογές και οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις σπρώχνουν κάθε χρόνο όλο και περισσότερο κόσμο έξω από την αγορά εργασίας και έξω από το δίχτυ προστασίας του ασφαλιστικού συστήματος. Και παρόλα αυτά, ή μάλλον ακριβώς γι αυτό, η κοινωνική αναπαράσταση των απελπισμένων και δυστυχισμένων ανθρώπων στα κυρίαρχα μίντια τείνει να μιλάει για (βιολογικά) “ελαττωματικούς”, αδύναμους, τεμπέληδες, υπερβολικά ευαίσθητους. Υπεύθυνους με λίγα λόγια για την κακή τους μοίρα και τα αδιέξοδα τους. Οι περιθωριοποιημένοι άνθρωποι,οι αποκλεισμένοι από την εργασία και την συστήματα υγείας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αναπτύξουν ψυχικά νοσήματα,ενοχές, αισθήματα αποτυχίας και κατωτερότητας,κατάθλιψη, άγχος και αισθήματα μοναξιάς.Η χρήση ουσιών πολλές φορές είναι μονόδρομος ως ανακούφιση του ψυχικού πόνου.

Είναι ξεκάθαρο ότι η ψυχική ασθένεια έχει αποπολιτικοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό, έτσι ώστε να δεχόμαστε άκριτα αυτήν την κατάσταση στην οποία για παράδειγμα η κατάθλιψη και το άγχος, δυο κατεξοχήν ψυχοκοινωνικες ασθένειες, είναι ασθένειες που θεωρείται ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται αποκλειστικά από το Ε.Σ.Υ, τους ψυχιάτρους και τους ψυχοθεραπευτές.

Δυστυχώς η μονομερής αυτή απάντηση της πολιτείας στις ψυχικές ασθένειες, είναι ουσιαστικά μέρος του προβλήματος. Ο ριζοσπαστικός θεραπευτής David Smail ισχυρίζεται ότι η άποψη της Margaret Thatcher ότι “δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η κοινωνία” παρά μόνο τα άτομα και οι οικογένειές τους, βρίσκει «μια μη αναγνωρισμένη ηχώ σε όλες σχεδόν τις προσεγγίσεις της θεραπείας». Θεραπείες όπως η γνωστική- συμπεριφορική θεραπεία, συνδυάζουν την εστίαση στην πρώιμη ζωή με το δόγμα της αυτοβοήθειας, ότι τα άτομα μπορούν να γίνουν κύριοι του δικού τους πεπρωμένου. Η ιδέα είναι ότι “με την εξειδικευμένη βοήθεια του θεραπευτή ή του συμβούλου, μπορείτε να αλλάξετε τον κόσμο ώστε να μην σας προκαλεί πλέον δυσφορία”.Ο Smail ονομάζει αυτή την άποψη “μαγικό βολονταρισμό”. Θεραπεία placebo, θα έλεγα εγώ.

Με αυτό το σκεπτικό εναρμονίζονται και τα κινήματα θετικής ενέργειας, που προβάλλουν ως τη λύση σε όλα τα προβλήματα ένα κλικ στον τρόπο σκέψης, ένα θετικό πρόσημο, που θα πλημμυρίσει το ψυχικό τοπίο με ενθουσιασμό και χαρά και, σα σφουγγάρι, θα εξαφανίσει τις αρνητικές σκέψεις.

Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορούμε είτε απλά διδάσκοντας τεχνικές διαχείρισης, είτε προπαγανδίζοντας το ζαμανφουτίστικης φιλοσοφίας “σκέψου θετικά” να βγάλουμε τους ανθρώπους από τη δυστυχία τους. Διότι το τοξικό περιβάλλον, οικογένεια και κοινωνία, οικονομία και πολιτική, δεν σταματάει να πιέζει τους ανθρώπους 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, και να τους στερεί την αξιοπρέπεια τους και την ελευθερία τους, όσο τέχνη και θέληση να επιστρατεύσουμε.

Το αποτέλεσμα είναι κάποιες φορές τραγικό: η αποτυχία του ανθρώπου να ελέγξει τη ζωή του με το placebo που του παρέχουν οι “τεχνικές διαχείρισης” βιώνεται από τον ίδιο ως προσωπική αποτυχία. Και ενδεχομένως να τον βυθίσουν πιο βαθιά στην απελπισία.Διότι τοποθετώντας την κύρια έμφαση στην ατομική θεραπεία και στη διαχείριση των εκάστοτε δυσκολιών, δημιουργούμε στον ευάλωτο άνθρωπο μια μη ρεαλιστική προσδοκία, μια εικόνα ενός ζογκλέρ πάνω σε ένα ποδήλατο, και την στρεβλή αντίληψη ότι το αν θα επιτύχει να ισορροπήσει πάνω σε αυτό είναι δική του αποκλειστικά ευθύνη.

Οι επικρατούσες ατομικές θεραπείες προσπαθούν να ενισχύσουν την αντίληψη της δύναμης των πελατών να αλλάξει, όταν στην πραγματικότητα είναι η πραγματική δύναμη και ο έλεγχος που τους λείπει πάνω σε μια σειρά από πόρους και δυνατότητες:Τους έχει κοινωνικά αφαιρεθεί η εξουσία πάνω σε υλικούς πόρους, χρήματα, απασχόληση και εκπαίδευση.

Ένα άλλο βασικό συστατικό που στερεί η σύγχρονη κοινωνία από τα μέλη της, είναι η αίσθηση της επάρκειας και της αναγνώρισης από τον κοινωνικό περίγυρο. Σύμφωνα με τον καθηγητή νευροβιολογίας του Stanford Ρόμπερτ Σαπόλσκι, η θέση στην κοινωνική ιεραρχία και η εκτίμηση και η αναγνώριση στο χώρο εργασίας, είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα ποσοστά ορμονών του στρες στο αίμα. Δηλαδή το να έχεις αναγνώριση,κοινωνική αποδοχή και σημαντικό ρόλο στην εργασία, την οικογένεια και την κοινωνία, είναι παράγοντες που καθορίζουν όχι μόνο την ευτυχία και την ικανοποίηση, αλλά ασφαλείς προγνωστικοί δείκτες για την υγεία ή την ασθένεια.

Ας αναρωτηθούμε τελικά, γιατί η ατομική θεραπεία έχει γίνει τόσο δημοφιλής και υιοθετείται ως η κυρίαρχη απάντηση σε μεγάλου φάσματος ψυχικά προβλήματα. Γιατί είναι πλήρως αποσυνδεδεμένη από βιοποριστικά και εργασιακά ζητήματα. Γιατί δεν υπάρχει θεσμικά καμμία διασύνδεση ανάμεσα σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας και κοινωνικούς λειτουργούς. Όταν γνωρίζουμε πόσο αλληλένδετα είναι βιοπορισμός και ψυχική υγεία :και οι ίδιοι οι θεραπευτές βασίζομαστε στο εισόδημα μας για να βάλουμε φαγητό στο τραπέζι και να πληρώσουμε το ενοίκιο, ακριβώς όπως οι πελάτες μας, και ο βιοπορισμός είναι ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν και την δική μας διάθεση και την ψυχική μας υγεία. Ο ίδιος ο Σίγκμουντ Φρόιντ είχε γράψει ότι «Η διάθεσή μου εξαρτάται επίσης πολύ έντονα από τα κέρδη μου… Έχω γνωρίσει την αδυναμία της φτώχειας και τον φοβάμαι συνεχώς».

Η βιοψυχοκοινωνικοπολιτική διάσταση και η πολυπλοκότητα των ζητημάτων της ψυχικής υγείας είναι ανάγκη να μετουσιωθεί σε ανυποχώρητη διεκδίκηση για το δικαίωμα στην εργασία, στην αξιοπρέπεια, στον ελεύθερο χρόνο και στην ελευθερία αυτοπροσδιορισμού και αυτοδιάθεσης ,ως αναγκαίες συνθήκες και προϋποθέσεις της ψυχικής ευημερίας και ανθρώπινης αυτοπραγμάτωσης.

Η ψυχική ασθένεια είναι προσπάθεια επιβίωσης σε ένα παράλογο,πιεστικό και εχθρικό περιβάλλον. Είναι μομφή στον εαυτό που δεν τα κατάφερε να επιβιώσει σε μια κοινωνία που ευνοεί τους ισχυρούς.Είναι στην ουσία αγώνας για την αποδοχή, την χειραφέτηση, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Στο δρόμο για τη θεραπεία απαιτείται συλλογική συστράτευση δυνάμεων και πλαισίων. Η θεραπεία δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά μια πολιτική πράξη διεκδίκησης της ζωής.

https://thepressproject.gr/i-idiotikopoiisi-tou-stres/

Οι ψυχικά ασθενείς «στο απόσπασμα» λόγω κορονοϊού

«Κλειδωμένες πόρτες», στέρηση των κινητών τηλεφώνων και απαγόρευση προμήθειας φαγητού μέσω ντελίβερι είναι τα ακραία μέτρα περιορισμού που έχουν λάβει εν μέσω πανδημίας, παραβιάζοντας ευθέως τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών, Διευθύνσεις ψυχιατρικών κλινικών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία, τμημάτων των Γενικών Νοσοκομείων και στεγαστικών δομών.

Η έλλειψη προσωπικού, επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας, στα ψυχιατρικά νοσοκομεία «Δρομοκαΐτειο» και «Δαφνί», στα ψυχιατρικά τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων και στις στεγαστικές δομές κυρίως των ΝΠΔΔ και ο υπαρκτός φόβος προσβολής του προσωπικού από τον νέο κορονοϊό είναι οι λόγοι της επιβολής των απάνθρωπων μέτρων σε βάρος των ψυχικά ασθενών, εκτιμά μιλώντας στην «Εφ.Συν.» ο καταγγέλλων, Γιάννης Αλεξάκης, δικηγόρος, μέλος της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές του υπουργείου Υγείας. Ο ίδιος ζητά την άμεση παρέμβαση του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου.

Οι «κλειδωμένες πόρτες» έχουν συνέπεια την απαγόρευση κάθε εξόδου - ακόμη και του ατομικού προαυλισμού των ψυχικά ασθενών. Η δε στέρηση των κινητών τους τηλεφώνων, μας λέει, και φυσικά η απαγόρευση πρόσβασης στο Διαδίκτυο έχει αποτέλεσμα -σε συνδυασμό με το μέτρο της απαγόρευσης του επισκεπτηρίου κατά τη διάρκεια της πανδημίας- να «διαμορφώνει συνθήκες πλήρους απομόνωσης των ψυχικά ασθενών». Τη στιγμή, δε, που η απουσία επαφής με τον έξω κόσμο και η απαγόρευση του επισκεπτηρίου θα πρέπει να αντισταθμίζονται «από την αυξημένη πρόσβαση σε εναλλακτικά μέσα επικοινωνίας (όπως το τηλέφωνο ή οι βιντεοκλήσεις)».

Οι τηλεφωνικές κλήσεις, εξηγεί ο Γ. Αλεξάκης, πραγματοποιούνται από το κοινόχρηστο σταθερό τηλέφωνο των ψυχιατρικών τμημάτων και στεγαστικών δομών σε συγκεκριμένες, περιορισμένες ώρες, παρά το γεγονός ότι η ευρεία χρήση της μοναδικής κοινόχρηστης τηλεφωνικής συσκευής από μεγάλο αριθμό χρηστών ενέχει σοβαρό κίνδυνο μετάδοσης του νέου κορονοϊού. «Σε κάθε περίπτωση, η στέρηση των κινητών τηλεφώνων παραβιάζει το δικαίωμα των ψυχικά ασθενών, ιδίως όσων διαμένουν σε στεγαστικές δομές, στην ελευθερία έκφρασης, πληροφόρησης και επικοινωνίας», μας λέει. Σε αυτά τα μέτρα προστίθεται και η απαγόρευση παραγγελίας φαγητού.

Οι ψυχικά ασθενείς, όπως όλοι μας, θα πρέπει να μπορούν να κάνουν χρήση των εξαιρέσεων στο μέτρο του περιορισμού κυκλοφορίας που ισχύει για τον γενικό πληθυσμό, όπως είναι η μετάβαση σε εν λειτουργία κατάστημα προμηθειών ειδών πρώτης ανάγκης, όπου δεν είναι δυνατή η έγκαιρη αποστολή τους, η σωματική άσκηση σε εξωτερικό χώρο, ατομικά ή ανά δύο άτομα, υπό την προϋπόθεση τήρησης στην τελευταία αυτή περίπτωση της αναγκαίας απόστασης του 1,5 μέτρου. Η σωματική άσκηση, φυσικά, μπορεί να γίνει στις ατελείωτες εκτάσεις των δύο ψυχιατρικών νοσοκομείων, χωρίς να χρειάζεται να βγει ο ασθενής από τον χώρο του νοσοκομείου. Ούτε αυτό όμως δεν τους επιτρέπουν!

Παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων

«Τα μέτρα ξεπερνούν τα όρια του αποδεκτού και προσβάλλουν θεμελιώδη δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων, πέρα από το γεγονός ότι οι συνθήκες απομόνωσης και η απομόνωση διαρκείας μπορούν να οδηγήσουν σε υποτροπή της ψυχικής νόσου», λέει ο Γ. Αλεξάκης. Ειδικότερα, το μέτρο των «κλειδωμένων πορτών» και της απαγόρευσης εξόδου παραβιάζει τα άρθρα 3 και 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), ενώ η απαγόρευση της χρήσης κινητών τηλεφώνων και της πρόσβασης στο Διαδίκτυο παραβιάζει το άρθρο 10 της ίδιας Σύμβασης.

Συγκεκριμένα, το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, το οποίο καθιερώνει μία από τις θεμελιώδεις αρχές των δημοκρατικών κοινωνιών, απαγορεύει με όρους απόλυτους τις απάνθρωπες ή εξευτελιστικές ποινές ή μεταχειρίσεις, ανεξάρτητα από τις πράξεις που καταλογίζονται στον ψυχικά πάσχοντα. Επιβάλλει στην Πολιτεία να διασφαλίσει ότι κάθε ψυχικά ασθενής περιορίζεται σε συνθήκες σύμφωνες με τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ότι ο τρόπος εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων δεν υποβάλλει τους πάσχοντες σε δοκιμασία που υπερβαίνει το αναπόφευκτο επίπεδο οδύνης που συνδέεται με τον περιορισμό και ότι, αναφορικά με τις πρακτικές απαιτήσεις του περιορισμού, η υγεία και η ευζωία του ψυχικά ασθενούς διασφαλίζονται καταλλήλως.

Περαιτέρω, το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ αναφέρεται στην ελευθερία έκφρασης, πληροφόρησης και επικοινωνίας. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης καθώς επίσης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την επέμβαση δημόσιας αρχής.

Κατευθύνσεις σχετικά με τα δικαιώματα

Για να προλάβουν τέτοια φαινόμενα τόσο ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου όσο και η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης και άλλοι διεθνείς οργανισμοί και Αρχές επισήμαναν εγκαίρως την αναγκαιότητα διασφάλισης των δικαιωμάτων των ευάλωτων ομάδων οι οποίες στερούνται την ελευθερία τους για οποιονδήποτε λόγο (σε φυλακές, αστυνομικά κρατητήρια, ψυχιατρεία) κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Δημήτριος Παπαγεωργίου, εξέδωσε πριν από λίγες ημέρες εγκύκλιο (αριθμός 6, πρωτ. 867/17-03-2020) με αναφορά στους ποινικά κρατουμένους και στα δικαιώματά τους, επισημαίνοντας το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).

Η δε Επιτροπή (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης πρόσφατα δημοσίευσε Δήλωση Αρχών σχετικά με τη μεταχείριση των προσώπων που στερούνται την ελευθερία τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σ' αυτήν επισημαίνει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα των προσώπων που κρατούνται κατά τη διάρκεια της πανδημίας θα πρέπει να τηρούνται πλήρως και προτρέπει τις αρμόδιες Αρχές να καταφεύγουν σε εναλλακτικές λύσεις σχετικά με τη στέρηση της ελευθερίας, στην αξιολόγηση της αναγκαιότητας συνέχισης της ακούσιας νοσηλείας. Επίσης τονίζει ότι ο περιορισμός των επισκέψεων θα πρέπει να αντισταθμίζεται από την αυξημένη πρόσβαση των ατόμων σε εναλλακτικά μέσα επικοινωνίας, όπως το τηλέφωνο και οι βιντεοκλήσεις.

https://www.efsyn.gr/ellada/ygeia/238411_oi-psyhika-astheneis-sto-apospasma-logo-koronoioy

Γουρούνια με φτερά

O David Cooper  και κυρίως ο Ronald David Laing είναι από τους πρωτοπόρους του κινήματος της αντιψυχιατρικής της δεκαετία του 1960, όρος που επινοήθηκε μάλλον αμυντικά από τον Cooper και δεν αποδεχόταν ο Laing. Το 1962 ο Cooper  ανέλαβε την διεύθυνση της πειραματικής μονάδας για νεαρούς σχιζοφρενείς  με το όνομα Villa 21 σε μια μεγάλη νοσοκομειακή μονάδα στο βόρειο Λονδίνο.  Όπως  αναφέρει ο Φώτης Τερζάκης σε εκτενές και εμπεριστατωμένο κείμενο του http://www.fotisterzakis.gr/Keimena/13_antipsyhiatrikh.htm :

Το πείραμα ξεκίνησε με αρκετά συμβατικό τρόπο: διατηρήθηκαν όλοι οι διαχωρισμοί και οι κανόνες λειτουργίας της ψυχιατρικής μονάδας, με τη μόνη διαφορά ότι αποφεύχθηκε σκόπιμα κάθε βίαιο μέτρο (χημική καταστολή, ηλεκτροσόκ, ζουρλομανδύες, κλπ.). Η βασική καινοτομία ήταν ότι δόθηκε από την αρχή μεγάλη έμφαση στις σχέσεις ανάμεσα στο προσωπικό και τους ασθενείς, στις μικτές ομαδικές συνεδρίες και, ιδιαίτερα, στην ψυχοθεραπευτική εργασία με το ίδιο το προσωπικό. Μέσ’ από το κλίμα ελευθερίας που δημιουργήθηκε, οι ψυχιατριζόμενοι της μονάδας άρχισαν να προβάλλουν αιτήματα αυτορρύθμισης τα οποία, αναπόφευκτα, καταστρατηγούσαν τους κανονισμούς και προκαλούσαν κάποια δυσλειτουργία της μονάδας. Από την πλευρά τού προσωπικού υπήρχε ένας αόριστος και διάχυτος φόβος ότι κάτι τέτοιο θα τους έκανε «κακό»· εμβαθύνοντας ωστόσο στη φύση αυτών των φόβων έγινε γρήγορα φανερό το ψυχαναγκαστικό άγχος που προερχόταν από την απώθηση δικών τους παρορμήσεων και αναγκών για μεγαλύτερη αυτορρύθμιση και μη καταναγκαστική εργασία. Έγινε σαφές ότι κανένας άμεσα θεραπευτικός λόγος δεν υπήρχε για την εφαρμογή τέτοιων περιορισμών και σιγά σιγά άρχισαν να εγκαταλείπονται. Παρ’ όλο που η κατάσταση κανενός από τους ασθενείς δεν επιδεινώθηκε (το αντίθετο μάλιστα…), η λειτουργία της μονάδας άρχισε ν’ αποδιοργανώνεται. Το προσωπικό αντέδρασε με ασυνήθιστο άγχος. Ήταν τεράστια η πίεση από το υπόλοιπο νοσοκομείο, που για μερικούς από αυτούς σήμαινε μιαν άμεση απειλή να χάσουν τη δουλειά τους, καθώς και από τον κοινωνικό περίγυρο, πράγμα που τους οδηγούσε σε έντονες και βασανιστικές αντιφάσεις ανάμεσα στις ήδη διαμορφωμένες, κοινωνικά αποδεκτές πεποιθήσεις τους και τα δεδομένα της καινούργιας τους εμπειρίας. Όταν κάποια στιγμή ο διευθυντής (ο Cooper) έλειπε σε ταξίδι, βρήκαν την ευκαιρία να επαναφέρουν μερικούς από τους πιεστικούς περιορισμούς. Μέσα από τέτοιου είδους εμπειρίες βρήκε το όριό του ο πειραματισμός του «Περιπτέρου-21». Το 1966 ο Cooper υπέβαλε την παραίτησή του έχοντας συνειδητοποιήσει ότι το επόμενο βήμα δεν μπορούσε παρά να γίνει έξω από το ψυχιατρείο και την ψυχιατρική, στην ελεύθερη κοινότητα.

Από τα εμβληματικά βιβλία του Cooper είναι το, ο Θάνατος της Οικογένειας, που διάβασα για πρώτη φορά πριν μερικούς μήνες και αναγνώρισα πως δεν είναι μόνο ένα βιβλίο που εκφράζει το πνεύμα της εποχής του, αλλά αποτελεί ένα τρόπο γραφής και μια μορφή σκέψης που υπερβαίνει τα όρια της κοινωνικής ψυχολογίας, αντηχώντας βαθύτερους προβληματισμούς που μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι σήμερα σε μια εποχή, που παρά την φαινομενική σύγχυση και το περιρρέοντα διανοητικό χυλό οργανικών διανοούμενων, αρχίζει να ξεχωρίζει επώδυνα η ήρα από το σιτάρι. Το απόσπασμα από το βιβλίο που παραθέτω δεν ξέρω κατά πόσο είναι ενδεικτικό της συνολικότερης αντίληψης του Cooper αλλά ελπίζω να αποτελέσει έναυσμα για όποιον ενδιαφερθεί να αναζητήσει το βιβλίο. Άσχετη σύμπτωση, ο Cooper έφυγε νωρίς το 1986,αλλά και ο  Κώστας Ποθουλάκης των Villa 21 έφυγε άδοξα το 1993 σε τροχαίο ατύχημα στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης.  http://20thcenturyjunks.blogspot.gr/2008/11/blog-post.html

…Αν τα γουρούνια είχαν φτερά, όπως λέει μια παροιμία, θα μπορούσε να συμβεί οτιδήποτε. Ίσως λοιπόν τα γουρούνια έχουν πράγματι μυστηριώδη και αόρατα φτερά κι ίσως δε βλέπουμε τα φτερά γιατί φοβόμαστε μη τυχόν συμβεί οτιδήποτε. Στην περίπτωση αυτή είμαστε γουρούνια είτε με αόρατα φτερά ή με τα λείψανα τους. Για μερικούς τα φτερά είναι απλούστατα αόρατα και θα μπορούσαν να φανερωθούν από στη στιγμή σε στιγμή. Για άλλους τα λείψανα φτερών σε θα επιστρέψουν ίσως ποτέ την ανάταση και το πέταγμα, μήτε και στα όνειρα.

Δεν είναι τυχαία σύμπτωση πως ο Cerletti ανακάλυψε τη <<θεραπεία >> με ηλεκτροσόκ στα σφαγεία   της Ρώμης, όπου σκότωναν τα γουρούνια με ηλεκτροπληξία. Όσα γουρούνια δεν πέθαιναν παρουσίαζαν αξιοσημείωτες αλλαγές στον τρόπο συμπεριφοράς τους: και τότε βέβαια άρχισε τα ηλεκτροσόκ στους ψυχικούς άρρωστους για να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους. Έτσι ακριβώς ο Χίτλερ σκότωσε 60.000 ψυχασθενείς για << πειραματισμό>> κι επίσης για να <<βελτιώσει  τη φυλή>>. Αυτό μου θυμίζει το κλασσικό βιβλίο του γενετησιολόγου Kallman όπου αρχίζει παρουσιάζοντας τους τρόπους εκκαθάρισης των γενετικά κατώτερων με σκοπό τον εξαγνισμό της φυλής και κατά συνέπεια, την εξύψωση του πολιτιστικού επιπέδου της ανθρωπότητας. Πάρα πολλοί ψυχίατροι που θεωρούν την τρέλα σαν γενετική και ιδιοσυστασιακή, έχουν επηρεαστεί από την εργασία του Kallman παρά την αμφίβολη μεθοδολογία της και τα αντιφατικά αποτελέσματα που δημοσιεύτηκαν αργότερα.

Πάντως το γουρούνι είναι σαν και εμάς πάντα γεμάτο πόνο. Σαν το θρύλο του κινέζου που του κάηκε το σπίτι και ψήθηκαν τα γουρούνια του. Έχωσε τα δάχτυλο μέσα σε ένα γουρούνι, αλλά το τράβηξε γρήγορα από τη φοβερή κάψα. Πιπίλησε το πονεμένο του χέρι και βρήκε τη γεύση υπέροχη. Έτσι ανακαλύφθηκε το ψητό χοιρινό. Δίχως άλλο, στην πυρκαγιά του σπιτιού σε τούτη την ιστορία θα υπήρχε κάποια κρυμμένη πρόθεση. Κάθε τροφή είναι μια συγκαλυμμένη θυσία, κάθε απληστία είναι μεταμφιεσμένη νεκροφιλία…   

(David Cooper, Ο θάνατος της οικογένειας 1971, εκδόσεις Καστανιώτης 1976, σελ 90,91)

http://en.wikipedia.org/wiki/David_Cooper_(psychiatrist)

http://en.wikipedia.org/wiki/R._D._Laing