Καλύτερα λιγότερα, αλλά καλύτερα

Συντάκτης: 

Φοίβος Γκικόπουλος*

Οποιος ανοίξει τις σελίδες μιας εφημερίδας, ενός περιοδικού ή τις διάφορες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, ακούσει τα πολιτισμικά νέα από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση, εύκολα θα αντιληφθεί ότι μια επιδημία απλώνεται γύρω μας: αυτή της οργάνωσης συνεδρίων, συμποσίων, ημερίδων για οποιοδήποτε θέμα και για κάθε περίπτωση.

Κάποτε ήταν σύνηθες να γιορτάζονται με ένα συνέδριο τα εκατό, διακόσια, πεντακόσια χρόνια από τη γέννηση ή τον θάνατο των πιο σημαντικών μορφών του παρελθόντος ή ιστορικές επέτειοι ενός έθνους, κι αυτή η συνήθεια απεικόνιζε το χρώμα μιας κάποιας εποχής. Σήμερα, με την ανάπτυξη ενός βιομηχανοποιημένου πολιτισμικού καταναλωτισμού, κάθε περίσταση είναι χρήσιμη.

Δεν αρκούν οι εκατονταετηρίδες, ούτε ακόμη και οι τμηματικές επέτειοι. Ισως μη επετειακά συνέδρια να διατηρούν πιο εύκολα τη σοβαρότητά τους, γιατί υπαγορεύονται και από ερευνητική διάθεση.

Πάντως, αν κάποιος θελήσει να μετρήσει τα συνέδρια που οργανώνονται και περιοριστεί στα σχετικά με τις ανθρωπιστικές επιστήμες –για τις θετικές δεν πρέπει να ισχύουν οι σκέψεις που αναπτύσσονται εδώ- μάλλον δεν θα του αρκούν τα δάχτυλα των άνω και κάτω άκρων μαζί.

Στα συνέδρια αυτά παρατηρείται μια σπατάλη, κυρίως σε λόγια, που δεν «δολοφονούν» κανέναν, αλλά μπορούν να προκαλέσουν απέραντη πλήξη και, φυσικά, ξοδεύονται αρκετά χρήματα που αφαιρούνται από την καταταλαιπωρημένη στη χώρα μας έρευνα, χρήματα που διαλύονται στις «φιέστες» της ακαδημαϊκής, εκδοτικής, πολιτισμικής διανόησης.

Τα σημάδια της κρίσης των συνεδρίων βρίσκονται βέβαια ακόμη πιο βαθιά: για παράδειγμα, σπάνια στη χώρα μας μοιράζονται έγκαιρα στους συνέδρους οι περιλήψεις των ανακοινώσεων, που σ’ αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να αποδειχτεί ικανό βήμα προβληματισμού και συζήτησης: έτσι, καταλήγουν στον θρίαμβο ενός ανώφελου λόγου, στενού συγγενή της άκαρπης ρητορικής. Παρατηρούμε μια επιστροφή στην πριν από τον Γουτεμβέργιο εποχή, όταν η επικοινωνία βασιζόταν στον προφορικό λόγο ή γινόταν μέσα από την αργή διακίνηση των χειρογράφων.

Σήμερα η ανθρωπότητα κινδυνεύει, για λόγους αρκετά σύνθετους και από τα αποτελέσματα της εισβολής των μέσων μαζικής ενημέρωσης, να τοποθετήσει σε δεύτερη μοίρα την ευεργετική παρουσία του εντύπου: μερικές από τις θεμελιώδεις κατακτήσεις του σύγχρονου κόσμου, όπως η μαζική υποχρεωτική κατώτερη και μέση εκπαίδευση, η διάδοση των στοιχείων πολιτισμού, η διακίνηση των ιδεών, βρίσκονται σε κρίση ή υποβαθμίζονται σε επιφανειακές παρουσίες.

Βέβαια, ο προφορικός λόγος ως εργαλείο έρευνας δεν έχασε και δεν πρέπει να χάσει τις μη ρητορικές αρετές του, όπως όταν σε πανεπιστημιακό επίπεδο αμφισβητήθηκε, προς όφελος των σεμιναρίων, το μάθημα ex cathedra. Εξάλλου πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο άνθρωπος έχασε σταδιακά την ικανότητα της απαραίτητης αυτοσυγκέντρωσης για να ακούσει ένα προφορικό μάθημα, ικανότητα που είχε ένα «μαθητούδι» στον Μεσαίωνα.

Τις τελευταίες δεκαετίες ίσως αυτή η διαδικασία να επιταχύνθηκε από το γεγονός ότι στα σπίτια μας συνηθίζεται να υπάρχει η ηχώ της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου. Αναμφίβολα, όλο και περισσότερο, σε όλες τις συνεδριάσεις, από τη Βουλή ώς τα αμφιθέατρα των επιστημονικών συνεδρίων, η «απροσεξία» των ακροατών μεγαλώνει αισθητά.

Αν μάλιστα ένα συνέδριο διαρκεί αρκετές μέρες, τότε η λογική του ακολουθία χάνεται ανάμεσα στην αίθουσα συνεδριάσεων, τους διαδρόμους, τα γεύματα και τις δεξιώσεις.

Για τους λόγους αυτούς η επιλογή του γραπτού λόγου είναι απόλυτα σωστή και θετική. Αν ενδιαφέρει ο Ομηρος ή ο Δάντης, οι Παλαιολόγοι ή οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, είναι πολύ πιο αποδοτικό να διαβάσεις με την ησυχία σου αυτά που επεξεργάζονται οι διάφοροι μελετητές, επικεντρώνοντας την προσοχή σου εκεί που η κρίση τους χρειάζεται επιβεβαίωση ή είναι αναγκαίος ένας βαθύτερος προβληματισμός.

Μ’ άλλα λόγια, θα πρέπει να αποβάλουμε την ψευδαίσθηση ότι τα συμπόσια, ειδικά όσα είναι ανοιχτά για το κοινό, είναι και ένδειξη δημοκρατίας.

Στοιχεία δημοκρατίας στον πολιτισμό αποτελούν μια καλή σχολική και πανεπιστημιακή οργάνωση, ένα σωστό και λειτουργικό σύστημα βιβλιοθηκών, μια πολιτική χαμηλού κόστους για τα βιβλία και τα επιστημονικά περιοδικά: δομικές συνθήκες οι τελευταίες όπου οι πολιτικές επιλογές πρέπει να δώσουν αποτελέσματα και όχι να δημιουργήσουν εντυπώσεις, και εδώ φαίνεται η βούληση και η ικανότητα της κάθε πολιτικής εξουσίας.

Φυσικά, ο γράφων δεν είναι αναμάρτητος: πολλές φορές έχει πάρει μέρος σε συνέδρια, σε μερικά από αυτά μίλησε κιόλας. Ομως, κάθε τόσο αναρωτιέται αν χρειάζεται περισσότερο μέτρο. Συνέδρια θα πρέπει να γίνονται, κατά προτίμηση όχι επετειακά ή πρόσκαιρα, αλλά όχι τόσο πολλά. Σ’ αυτή την περίπτωση έχει απόλυτο δίκιο αυτός που κάποτε είπε: «Καλύτερα λιγότερα, αλλά καλύτερα».

* ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ