Η ηθική είναι σαν τον Θεό

Συντάκτης: Χρήστος Σκυλλάκος* 

Οταν έκανα το «Love», ήθελα να κάνω μια πολύ τρυφερή ταινία, μια συναισθηματική ταινία, αλλά οι αντιδράσεις του κόσμου ήταν πολύ ηλίθιες. «Γιατί έδειξες αυτό;», «γιατί έδειξες το άλλο;». Είχα να κάνω με πάρα πολλή ηλιθιότητα. Εχουν σοβαρό πρόβλημα όσοι σοκάρονται με τέτοιες εικόνες. Οταν κάνω ντους, δεν βλέπω καμιά διαφορά ανάμεσα στα μέλη του σώματός μου. Ανάμεσα στα γεννητικά μου όργανα και στο χέρι ή το κεφάλι μου. Ολα είναι μέρος του. Οι δυτικές χώρες, όμως, γίνονται όλο και πιο συντηρητικές σε σχέση με το γυμνό σώμα. Από την άλλη, στις αμερικανικές ταινίες βλέπουμε κλοπές, ληστείες. Μαθαίνουμε πώς να ληστεύουμε μια τράπεζα. Ο κόσμος στις ΗΠΑ ρωτάει συνέχεια: «πόσο φόρο πληρώνεις;», «πόσα λεφτά βγάζεις;». Από την άλλη, στο «Climax» δεν δείχνω καθόλου σεξ. Οταν το παρακάνεις με το ποτό, είναι το τελευταίο που σκέφτεσαι. Κάπως έτσι συνάντησα τον Γκασπάρ Νοέ, που ήταν καλεσμένος στο 29ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Στοκχόλμης (7-18 Νοέμβρη) για μια ειδική προβολή της τελευταίας του ταινίας «Climax», ταινία που έχει ήδη προβληθεί στη χώρα μας. Το «Climax» συνεχίζει στην παράδοση των πειραματισμών του με την κινηματογραφική εικόνα, δίχως όμως να γίνεται εμπόδιο στο περιεχόμενο. Προβληματικές πάνω στην ηθική του σύγχρονου δυτικού κόσμου μπαίνουν στο μικροσκόπιο μέσα στο κινηματογραφικά πάντα ενδιαφέρον και σκληρό σύμπαν του. Προκλητικός ή διανοητικός -σημασία πολλή δεν έχει-, ο Αργεντινός που ζει στη Γαλλία κινηματογραφιστής τού «Μη αναστρέψιμος» είναι σίγουρα μια σημαντική παρουσία στον καλλιτεχνικό χώρο. Και πράγματι κάτι έχει να πει για τον εαυτό του, την τέχνη ή και πέρα από αυτήν.

 Σύγχρονο σινεμά 

Ολες οι σημερινές ταινίες έχουν τη λογική της τηλεόρασης. Εναν χαρακτήρα, για παράδειγμα, τον δείχνει η κάμερα όσο τα χείλη του κουνιούνται, όσο μιλάει. Οταν τελειώνει τα λόγια του, όμως, σταματάει να έχει οποιοδήποτε ενδιαφέρον. Κόβεται απότομα το πλάνο και πάμε στο επόμενο πλάνο και τον επόμενο χαρακτήρα και πάλι από την αρχή. Ετσι η πλειονότητα των ταινιών τελικά που βλέπουμε είναι τόσο τεχνητές, τόσο συμβατικές. Η ζωή του ανθρώπου όμως, το πώς την αντιλαμβανόμαστε δηλαδή στη συνέχειά της, είναι σαν ένα τεράστιο μονοπλάνο με κάποια γρήγορα cut, σαν το ανοιγοκλείσιμο του ματιού.

 Αισθητικές εμμονές 

Από τη γαλλική Νουβέλ Βαγκ βλέπω ξανά και ξανά ίσως τις ταινίες δύο σκηνοθετών. Του Γκοντάρ, που του έχω τεράστιο θαυμασμό για όσα επινόησε στη γλώσσα του κινηματογράφου, και του Αλέν Ρενέ. Εμμονή έχω κυρίως με τον γερμανικό εξπρεσιονισμό. Μπορώ και βλέπω συνέχεια ταινίες αυτού του κινήματος. Και με τον Ντράγιερ. Επίσης, παρακολουθώ συνέχεια την «Οδύσσεια του Διαστήματος» και τον «Ανδαλουσιανό Σκύλο». Αυτόν τον έχω δει 60 φορές στη σειρά. Υπάρχουν σκηνές στις ταινίες μου που όντως έχουν επηρεαστεί από ταινίες τριάντα χρόνων πριν. Για παράδειγμα, οι διάλογοι στο «Climax» είναι αναφορά στο στιλ διαλόγων που χρησιμοποιούσε ο Φασμπίντερ. Ο χορός επηρεάστηκε από το «Obsession» του Ζουλάφσκι και ο χώρος που διαδραματίζεται η ταινία θυμίζει ίσως το «Suspiria». 

 Πειραματισμοί 

Δεν έχω επινοήσει τίποτα. Ισως στη νέα ταινία ο τρόπος όπως έβαλα τον χορό να είναι κάτι το καινούργιο. Μου φάνηκε πολύ κινηματογραφικός. Δεν είναι το ίδιο να βάλεις κάποιον να κολυμπάει. 'Η σκέψου πόσο εντυπωσιακό είναι αυτό που κάνουν οι χάκερ, αλλά, αν κάνεις μια ταινία για αυτούς, θα είναι απίστευτα βαρετή. 'Η είναι επίσης εντυπωσιακό κάποιος που βλέπει πολλά και περίεργα όνειρα. Αλλά αυτό δεν μπορεί να κινηματογραφηθεί. Εννοώ όσο εμείς το βλέπουμε απ’ έξω, σαν τρίτοι. Αλλο να ήμασταν στο μυαλό του, αλλά δεν είμαστε. Κάποια πράγματα είναι για κινηματογράφηση και κάποια άλλα όχι.

 Ηθική ή ο σώζων εαυτόν σωθήτω; 

Τη συνάντησες ποτέ; Συνάντησες ποτέ την ηθική; Είναι σαν τον θεό. Ποιος μπορεί να αποδείξει ότι υπάρχει; (γέλια). Οταν είσαι παιδί, νομίζεις πως είσαι το κέντρο του κόσμου. Μεγαλώνοντας, καταλαβαίνεις πως δεν είναι έτσι τα πράγματα. Κάπως έτσι θες να γνωριστείς με άλλους ανθρώπους, για να αποκτήσεις πρόσθετη δύναμη και να μπορείς να συνεχίσεις. Νιώθεις τότε πως είσαι μέρος κάτι μεγαλύτερου. Και αυτή είναι η εμπειρία σου στη ζωή. Ισως όμως μετά την πρώτη σου ερωτική αποτυχία σκέφτεσαι πως γεννήθηκες μόνος, πως θα ζήσεις μόνος και πως θα πεθάνεις μόνος. Πως τίποτα δεν είναι παντοτινό. Κοίτα, μπορείς να πετύχεις σαν ζευγάρι, σαν οικογένεια, σαν έθνος, αλλά τελικά η έννοια της ηθικής είναι ένα συμβόλαιο, μια συμφωνία για αμοιβαία επιβίωση, για αμοιβαία καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης του καθενός.

 Ρατσισμός 

Οταν οι άνθρωποι μισούν ο ένας τον άλλον, τότε γίνονται επιθετικοί, σκληροί και η ομάδα διαλύεται σε κομμάτια. Αρχίζει, λοιπόν, ο καθένας να επιδεικνύει τι τον διαφοροποιεί από τον άλλον. Και έτσι πολλές φορές δίχως λόγο και με πολύ σκληρό τρόπο, σαν να μην υπάρχει αύριο, οι άνθρωποι μπορούν να προσβάλουν τον άλλον. Αλλά υπάρχει αύριο. Και ας ξεχνάμε το τι είπαμε. Και ας κάνουμε πως συνεχίζουμε. Και ας λέμε «έχασα τον έλεγχο». Οταν οι άνθρωποι γίνονται σκληροί, θα βρουν οτιδήποτε στον άλλο για να τον προσβάλλουν. Την ηλικία, τη φυλή, τη θρησκεία, μέχρι και το πάχος. 

 «Ελευθερία», «Ισότητα», «Αδελφοσύνη» και γαλλική σημαία 

Θα μπορούσε στην ταινία να είναι και η γερμανική σημαία, αν τα γυρίσματα ήταν στη Γερμανία. Αλλά κοίταξε να δεις, υπάρχουν πολλά ψέματα στη ζωή, που συνηθίζουμε να λέμε. Για παράδειγμα, λέμε πως τα παιδιά είναι αθώα. Οχι! Είναι αμαθή. Δεν είναι περισσότερο αθώα από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Οι έννοιες λοιπόν αυτές, ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη μπορεί να μοιάζουν ωραίες πάνω σε μια σημαία -και όντως μου αρέσει να ζω και να εργάζομαι στη Γαλλία, γιατί υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες από άλλες χώρες-, αλλά μάλλον αυτές οι έννοιες υπάρχουν σαν σκοπός, σαν πρόθεση. Η ταινία, λοιπόν, μιλάει για μια ομάδα. Και για μένα μια ομάδα αντιπροσωπεύει ένα έθνος. Μια οποιαδήποτε ομάδα μπορεί να διαλυθεί και να αρχίσει να μισεί ο ένας τον άλλον. Αλλωστε, είναι γνωστό πως θέλει περισσότερο χρόνο να δημιουργήσεις κάτι, από το να καταστρέψεις κάτι. 

 Πολιτική ορθότητα

Υπάρχει κάτι ψεύτικο, κάτι τεχνητό σε αυτή την έννοια. Δεν μου αρέσει καν να τη χρησιμοποιώ. Οπως βλέπω εγώ τον εαυτό μου, όμως, όντως δεν είμαι «πολιτικά ορθός», αλλά είμαι πολιτικά κανονικός. Εφόσον «πολιτική ορθότητα» είναι το να μην κάνουμε θόρυβο. Πιστεύω πως η ιδέα αυτή έρχεται από τις ΗΠΑ, μια χώρα που δημιουργήθηκε από τόσες πολλές διαφορετικές κοινότητες. Που κάθε κοινότητα φοβάται την άλλη. Που ο ένας θέλει να κλείσει το στόμα του άλλου. Πάντως αν μέσα στα χρόνια ο άνθρωπος συνηθίζει να μη λέει το ένα, να μην λέει το άλλο, τότε σιγά σιγά αρχίζει και απολαμβάνει αυτό που δεν είναι σωστό. Οι άνθρωποι προτιμούν τα τέρατα από τους ήρωες στις ταινίες. Τον κακό χαρακτήρα από τον καλό, όπως έλεγε ο Ουέλς. Αυτά τα αστεία τέρατα, που όμως τελικά δεν είναι και τόσο αστεία. Να γιατί τώρα ο κόσμος ψηφίζει τον Τραμπ. Εναν σφαγέα. 

 *Κριτική επιτροπή FIPRESCI στο 29ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Στοκχόλμης. Μέλος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI)

http://www.efsyn.gr/arthro/i-ithiki-einai-san-ton-theo