Σιωπηλή Άνοιξη

Χρήστος Σ. Ζερεφός Καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας, ακαδημαϊκός, εθνικός εκπρόσωπος για την κλιματική αλλαγή

 Όταν η Ραχήλ Κάρσον έγραψε πριν από έξι δεκαετίες το περίφημο βιβλίο της με τίτλο «Σιωπηλή Άνοιξη» («Silent Spring»), είμαι βέβαιος ότι ποτέ δεν είχε φανταστεί πως η ανθρωπότητα θα έφτανε στο σημείο της σιωπής την πιο δραστήρια εποχή του έτους εξαιτίας μιας πανδημίας. Η Κάρσον θεωρούσε ότι η ρύπανση του αέρα και των υδάτων και η εξαφάνιση των οικοσυστημάτων θα οδηγούσαν σε αυτήν τη σιωπή. Ουσιαστικά μια θανατηφόρα σιωπή, σαν αυτή που είχε ονειρευτεί ο Σενέκας στο περίφημο «How to die», γράφοντας τις σκέψεις του ως προς το πώς μπορούμε να πεθάνουμε και πώς ο θάνατος πρέπει να θεωρείται μια βασική λειτουργία της ζωής. Ίσως η μόνη λειτουργία της ζωής που δεν μπορούμε ούτε να τη μάθουμε αλλά ούτε και να τη βελτιώσουμε, διότι δεν μπορεί να επαναληφθεί.

  Είναι γνωστό ότι η αέρια ρύπανση και η ρύπανση των υδάτων έχουν οδηγήσει σε μια σοβαρή υποβάθμιση σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Για παράδειγμα, έχει αποδειχτεί σε πληθώρα εργασιών ότι ο ρυπασμένος αέρας μπορεί να βλάψει τους πνεύμονες και την καρδιά και ότι ευθύνεται για 8 εκατομμύρια θανάτους τον χρόνο παγκοσμίως. Κατά την πανδημία του κορωνοϊού SARS το 2003, στην Κίνα, για παράδειγμα, σημειώθηκαν περισσότεροι θάνατοι στις ρυπασμένες περιοχές, σχεδόν διπλάσιοι απ' ό,τι σε περιοχές με λιγότερη αέρια ρύπανση.

Οι σκέψεις που πλημμυρίζουν έναν άνθρωπο σαν κι εμένα είναι κατά πόσο θα μπορούσε να συνθέσει κανείς οποιεσδήποτε σκέψεις θα μπορούσαν να συνδέσουν την επίδραση του ανθρώπου στο κλίμα με την εμφάνιση αυτών των πανδημιών. Ακούμε ότι ο ιός κάπως μεταλλάχθηκε σε νυχτερίδες ή σε άλλα έμβια όντα τα οποία σχετίζονται με τις διατροφικές συνήθειες ορισμένων περιοχών κυρίως στην Ασία. Κανείς δεν γνωρίζει τη συμπεριφορά των μεταμορφώσεων των ιών όταν το οικοσύστημα μέσα στο οποίο αναπτύσσονται υφίσταται πίεση (stress) από το περιβάλλον, το οποίο συνεχώς μεταβάλλεται και στο οποίο ο άνθρωπος συνεχώς παρεμβαίνει.

   Υποθέτω ότι, όπως και τα οικοσυστήματα, το ίδιο και οι ιοί με τις μεταλλάξεις τους, όταν το περιβάλλον στο οποίο ζουν υφίσταται βάρβαρες και απότομες παρεμβάσεις, προσπαθούν να αποδράσουν είτε μεταλλασσόμενοι είτε πηγαίνοντας σε άλλο φορέα, όπως οι άνθρωποι. Αυτό το υποστήριξε και ο David Quammen, συγγραφέας του «Spillover: Animal infections and the next human pandemic».  

 Ασφαλώς και η αποσταθεροποίηση του κλίματος αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες αποσταθεροποίησης πολλών οικοσυστημάτων, αλλά ταυτόχρονα τα φαινόμενα που συνδέονται με αυτήν έχουν άμεσες επιπτώσεις σε όλα τα έμβια όντα. Τα έμβια όντα που είναι φορείς ιών υφίστανται, όπως και στο παρελθόν, τη βάναυση παρέμβαση του ανθρώπου που τα εκμεταλλεύεται, αλλά είναι προφανές ότι πολύ λίγα συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε από το πώς συμπεριφέρθηκαν οι ιοί σε περιοχές οι οποίες γειτνιάζουν με καμένες περιοχές ‒ χαρακτηριστικό παράδειγμα οι πυρκαγιές σε Αυστραλία, Σιβηρία και Βραζιλία και όχι μόνο.   Μερικοί θεώρησαν ότι μια άλλη αιτία απελευθέρωσης ιών μπορεί να είναι οι ιοί που καταψύχθηκαν ή ιοί που ήταν σε σπόρους σε περιοχές όπου με την κλιματική αλλαγή οι πάγοι έλιωσαν και απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα. Οι εικασίες μπορεί να είναι τόσες όσα και τα θέματα που άπτονται των συνεπειών σε ένα αποσταθεροποιημένο περιβάλλον.  

 Σε ένα περιβάλλον που προφητικά απασχόλησε τη Ραχήλ Κάρσον πριν από πολλές δεκαετίες. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να φανταστεί κανείς μια «Σιωπηλή Άνοιξη» στους κεντρικούς δρόμους του Συντάγματος ή της Νέας Υόρκης ή σε οποιαδήποτε μεγαλούπολη όπου έχουν τεθεί περιοριστικά μέτρα στην κυκλοφορία; Θα μπορούσε να απουσιάζει η Άνοιξη από τις «Τέσσερις Εποχές» του Βιβάλντι και των μεγάλων συνθετών; Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι η παγκόσμια οικονομία του πλανήτη θα βρισκόταν στο χείλος της κατάρρευσης μέσα σε λίγες εβδομάδες εξαιτίας αυτής της πανδημίας, και μάλιστα στον 21ο αιώνα; Πανδημίες του παρελθόντος, πανούκλες, ελονοσίες κ.λπ. είχαν σημαντικά αίτια και σοβαρές επιπτώσεις και στις οικονομίες αλλά και σε επίπεδο ανθρώπινων απωλειών.

  Σήμερα έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που δεν απέχει πολύ από τη φοβία του ανθρώπου για το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Ίσως αυτό να αποτελέσει ένα ισχυρό ταρακούνημα για τις κοινωνίες που έχουμε αναπτύξει και ίσως η όποια ανθρωποφοβία να μετατραπεί σε ανθρωπισμό (ουμανισμό), δηλαδή να ξαναγυρίσουμε στον πλησίον με την ευρεία φιλοσοφική έννοια της φράσης. Τα ρεύματα της φιλοσοφίας του περιβάλλοντος είναι δύο: η ανθρωπολαγνεία, με αντίποδα την περιβαλλοντοφοβία, ή, αντιστρόφως, η περιβαλλοντολαγνεία, με αντίποδα την ανθρωποφοβία. Αποδείχτηκε και αποδεικνύεται κάθε μέρα ότι η κοινωνία πρέπει να ξαναβρεί το μέτρο.

  Όπως παρακολουθώ στην τηλεόραση, πολλοί από τους ασθενείς σε άλλες γειτονικές χώρες προσεύχονται να μπορέσουν να βγουν από την εντατική και το μόνο τους όνειρο είναι να ξαναπιάσουν τις απλές καθημερινές συνήθειες που είχαν στο σπίτι τους και τίποτε άλλο. Η ανθρώπινη απληστία έχει υποστεί ένα βαρύ πλήγμα με αυτήν τη φοβερή πανδημία που ζούμε.

   Η ανάγκη για ένα οικολογικά ασφαλές περιβάλλον έχει γίνει πλέον πλήρως αντιληπτή στον καθένα. Όταν σχεδόν ο μισός πληθυσμός του πλανήτη έχει φτάσει να είναι σε καραντίνα, δηλαδή σε απομόνωση, όταν ο μόνος συνδετικός κρίκος που απέμεινε στις μεγαλουπόλεις είναι η μουσική και τα τραγούδια από το μπαλκόνι ‒ακόμα και τα απλά χειροκροτήματα στους σωτήρες του ιατρικού και παραϊατρικού κόσμου‒, οι εκατόμβες των νεκρών είναι ένα σκληρό μάθημα και ουδείς γνωρίζει ούτε το τέλος ούτε το μέγεθος της παγκόσμιας ζημιάς. Ο απόηχός της θα φανεί και κατά τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια.

  Η Πράσινη Συμφωνία του Ευρωκοινοβουλίου (Green Deal) και όλα τα μεγαλεπήβολα σχέδια τα οποία όλοι είχαν οραματιστεί κινδυνεύουν όχι μόνο λόγω της κατάρρευσης της οικονομίας αλλά και λόγω των πολύπλοκων μηχανισμών που συνδέουν τη μετάβαση σε καθαρό περιβάλλον, με τιμές πετρελαίου που τείνουν στο κατώτερο σημείο που είχαν ποτέ. Ο μαύρος χρυσός θα πάψει να λέγεται έτσι όχι γιατί θα αντικατασταθεί από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά επειδή θα χάσει την όποια αξία και το όποιο ενδιαφέρον παγκοσμίως.

  Τα μαθήματα από αυτή την πανδημία είναι πάρα πολλά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά, ανθρωπιστικά, οικολογικά και κυρίως επιστημονικά. Είδαμε ότι τα μεγαλύτερα εργαστήρια του κόσμου θέλουν πολλούς μήνες για να βοηθήσουν την ανθρωπότητα να αντιμετωπίσει με φάρμακα και εμβόλια τον ιό. Έναν αόρατο στο μάτι ιό, ο οποίος οδηγεί στην απομόνωση και σε αυτήν τη θανατηφόρα σιωπή. Η πανδημία ξεπερνά τον πεσιμισμό της Ραχήλ Κάρσον. Ξεπερνά τα σοφά λόγια του Γκάντι, ότι δηλαδή η Γη μπορεί να τους θρέψει όλους, αλλά δεν μπορεί να τους ικανοποιήσει όλους. Ξεπερνά όλους τους ανθρώπους που πέρασαν από τον πλανήτη μας, από τους αρχαίους φιλοσόφους μέχρι τους σύγχρονους διανοητές, και οδηγεί σε ένα συμπέρασμα εντελώς σωκρατικό και πολύ επίκαιρο: εν οίδα ότι ουδέν οίδα. 

https://www.lifo.gr/articles/environment_articles/276187/i-siopili-anoiksi-tis-pandimias-2-eidikoi-miloyn-sti-lifo

Θέατρο

...Δημήτρης Καραντζάς... «Ενα εύχομαι: Να μην εγκαθιδρυθεί ο φόβος στα μάτια των ανθρώπων. Να μην ξανασυναντήσουμε ανθρώπους στο δρόμο και να τους κοιτάξουμε σαν να ήταν εχθροί. Να μην κάνουμε μεταβολή ή διαγώνιες διαδρομές για να τους αποφύγουμε.

Ενα εύχομαι: Να μην σπέρνουμε την καταστροφή, να μην κάνουμε δηλώσεις μεγάλες και σίγουρες για το πώς θα είναι τα πράγματα μετά. Όλα αυτά μπορεί μετά να οδηγήσουν και σε μια περιοχή ανεξερεύνητη, και η τραγωδία να μας οδηγήσει σε νέα άνθιση. Και να ελέγξουμε την τρομολαγνεία που μας επιβάλλει ο φόβος.

Ενα εύχομαι: Οσο τα σώματα και τα αισθήματα μας μένουν σε αναμονή και στην κατάψυξη να μην παγώσουν. Να μην ξεχάσει το σώμα το άλλο σώμα. Να μην αφήσουμε το σώμα να πεθάνει μόνο και μαραμένο. Και να μην αφήσουμε την απόσταση να ριζώσει. Αν χάσουμε το «άλλο» σώμα, χάσαμε το σώμα. Το σώμα που αγγίζει, που γεύεται, που ξυπνάει, που φιλάει, που γλείφει, που μυρίζει, που αγκαλιάζει, που προσφέρεται. Αυτό το σώμα δεν πρέπει να το ξεχάσουμε.

Επείγον υστερόγραφο: Η τέχνη, δεν είναι πάρεργο. Οι άνθρωποι που εργάζονται σ αυτή έχουν στηρίξει τη ζωή τους, τη σπουδή τους, τον κόπο τους σ’ αυτήν. Δεν είναι επαίτες και δεν χρειάζεται να γράψουν ειδικές επιστολές για να αποσπάσουν την προσοχή και ένα ξεροκόμματο. Η τέχνη που δυστυχώς ήταν πάντα παράπλευρη, δεν μπορεί να μείνει και πάλι αβοήθητη. Η τέχνη χρειάζεται την ίδια στήριξη που χρειάζονται όλοι οι κλάδοι για να μείνει ζωντανή -κι ίσως και μεγαλύτερη. Και αν ήταν τόσο δευτερεύουσα η τέχνη, δεν θα πιανόμασταν από την τέχνη για να αντέξουμε τον εγκλεισμό μας. Δεν θα σωζόμασταν από τα βιβλία, από τις ταινίες, από τη μουσική, από το θέατρο, από τις επισκέψεις σε μουσεία. Μην αφήσουμε την τέχνη να πεθάνει. Και μην ξεχνάμε τους ανθρώπους που παλεύουν για να μείνει ζωντανή.

Επείγον υστερόγραφο 2: Οι online παραστάσεις είναι χρήσιμα και υπέροχα αρχεία για να ανατρέξει κανεις. Να θυμηθεί. Να μελετήσει. Αλλά δεν είναι θέατρο. Ας μη συνηθίσουμε αυτή τη ψυχρή παρατήρηση του θεάτρου, που είναι στ’ αλήθεια η ακύρωση της ίδιας της ουσίας του θεάτρου.»

https://www.iefimerida.gr/ellada/dimitris-karantzas-koronoios-theatro-tehni

επ΄αόριστον

Ουγγαρία: Υπερεξουσίες στον Ορμπαν στο πλαίσιο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης λόγω κορωνοϊού

Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βικτόρ Ορμπάν αναμένεται να λάβει σήμερα το πράσινο φως του κοινοβουλίου για να αναλάβει ριζικά ενισχυμένες υπερεξουσίες στο πλαίσιο της επ΄αόριστον κατάστασης έκτακτης ανάγκης που έχει κηρύξει για την αντιμετώπιση της επιδημίας Covid-19 και την οποία η ουγγρική αντιπολίτευση θεωρεί «δυσανάλογη».

Τόσο στην Ουγγαρία όσο και στο εξωτερικό, θεωρείται ότι το νομοσχέδιο που χορηγεί υπερεξουσίες στον Βίκτορ Ορμπάν αποτελεί εργαλείο για την ενίσχυση του ελέγχου εκ μέρους της εθνικιστικής/υπερσυντηρητικής κυβέρνησης, χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα την επιδημία.

Το νομοσχέδιο που συζητείται από το ουγγρικό κοινοβούλιο θα επιτρέψει στον Ορμπάν να παρατείνει επ΄αόριστον την κατάσταση έκτακτης ανάγκης χωρίς την σύμφωνη γνώμη του κοινοβουλίου.

Στο πλαίσιο του έκτακτου καθεστώτος, η κυβέρνηση θα μπορεί να αναστέλλει την ισχύ των νόμων μέσω διαταγμάτων και να εισάγει έκτακτα μέτρα μέσω κυβερνητικών εγκυκλίων, υπό το πρόσχημα της διασφάλισης της υγείας, της προσωπικής και υλικής ασφάλειας των πολιτών, αλλά και της οικονομίας.

«Οφείλουμε να κάνουμε τα πάντα για να σταματήσουμε την εξάπλωση του ιού. Το νομοσχέδιο εντάσσεται θαυμάσια» στο πλαίσιο του ουγγρικού συντάγματος, δήλωσε σήμερα ο υπουργός Δικαιοσύνης Ζουντίτ Βάργκα.

Ομως η πολιτική που έχει εφαρμόσει εδώ και μία δεκαετία ο Ορμπάν δημιουργεί εύλογες ανησυχίες ότι ο 56χρονος πρωθυπουργός θα καταχρασθεί τις έκτακτες εξουσίες: από το 2010, δεν έχει σταματήσει τα πλήγματα κατά του κράτους δικαίου στον τομέα της δικαιοσύνης, της κοινωνίας των πολιτών, της ελευθερίας του Τύπου.

Οι βουλευτές της αντιπολίτευσης αρνήθηκαν την περασμένη εβδομάδα να ψηφίσουν το επίμαχο νομοσχέδιο, όταν απαιτείτο ενισχυμένη πλειοψηφία. Και έκτοτε δέχονται κατηγορίες για «προδοσία». Οι βουλευτές της αντιπολίτευσης κατηγορούνται συστηματικά από την κυβέρνηση Ορμπάν ότι «βρίσκονται με το μέρος του ιού».

Οι βουλευτές της αντιπολίτευσης ζητούν από την κυβέρνηση να περιορίσει χρονικά την κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Εκπρόσωπος της κυβέρνησης Ορμπάν, ο Ζόλταν Κόβακς, επέμεινε σήμερα ότι το νομοσχέδιο είναι περιορισμένο χρονικά από την δυνατότητα ανάκλησής του από το κοινοβούλιο και από την ίδια την επιδημία, η οποία «κάποια μέρα θα τελειώσει, ας ελπίσουμε».

Η εξουσία ανάκλησης του κοινοβουλίου ανήκει στην θεωρία, αφού στην πράξη το κόμμα Fidesz του Βίκτορ Ορμπάν διαθέτει πλειοψηφία των δύο τρίτων στο κοινοβούλιο...

«Ευρωπαίοι κλαψιάρηδες»

Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ανακοίνωσε ότι «παρακολουθεί με ανησυχία τις πολιτικές εξελίξεις» στην Ουγγαρία. Το Συμβούλιο της Ευρώπης προειδοποίησε ότι μία «επ΄αόριστον και ανεξέλεγκτη κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν μπορεί να εγγυηθεί τον σεβασμό των θεμελιωδών αρχών της δημοκρατίας».

Για το ουγγρικό think tank Political Capital, το πραγματικό πρόβλημα «δεν είναι ότι η κυβέρνηση δεν έχει επαρκείς εξουσίες για να δράσει, το πρόβλημα είναι οι περιορισμένες δυνατότητες του τομέα υγείας της Ουγγαρίας εξαιτίας της υποχρηματοδότησής του εδώ και χρόνια».

Εννέα οργανώσεις υπεράσπισης της ελευθεροτυπίας κάλεσαν τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης να αντιταχθούν στο νομοσχέδιο Ορμπάν, το οποίο προβλέπει επίσης ποινή φυλάκισης πέντε ετών για την διασπορά ψευδών ειδήσεων για τον ιό ή για τα κυβερνητικά μέτρα, την στιγμή που τα ελάχιστα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης της Ουγγαρίας βρίσκονται διαρκώς στο στόχαστρο με τις κατηγορίες αυτές.

Ο Ζόλταν Κόβακς πάντως διαβεβαίωσε σήμερα ότι «το 72% των Ούγγρων στηρίζει» το νομοσχέδιο, προσθέτοντας ότι οι επικρίσεις στρέφονται κατά «φανταστικών δαιμόνων».

«Το είπα ξεκάθαρα στους ευρωπαίους κλαψιάρηδες ότι δεν έχω χρόνο να συζητήσω νομικά θέματα, συναρπαστικά χωρίς αμφιβολία, αλλά θεωρητικά, όταν πρέπει να σωθούν ζωές», είπε από την πλευρά του ο Βίκτορ Ορμπάν.

^{Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ}

^{https://www.kathimerini.gr/1071462/article/epikairothta/kosmos/oyggaria-ypere3oysies-ston-ormpan-sto-plaisio-ths-katastashs-ektakths-anagkhs-logw-korwnoioy}

Προσωπική Ευθύνη ΙΙ

Η Σουηδία ακολουθεί μια δική της στρατηγική απέναντι στον κορονοϊό

Της Anne-Françoise Hivert (*)

Nα πάς τα παιδιά στο σχολείο ή να τα κρατήσεις σπίτι; Στην υπόλοιπη Ευρώπη, και σε μεγάλο μέρος του πλανήτη, αυτό το ερώτημα δεν τίθεται πλέον: όλη η οικογένεια είναι κλεισμένη στο σπίτι.

Στη Σουηδία, όπου έχουν χάσει τη ζωή τους 42 άνθρωποι από τον κορωνοϊό, δεν συμβαίνει πάντα κάτι τέτοιο. Μπορεί οι μαθητές λυκείου και οι φοιτητές να κάνουν από τις 18 Μαρτίου μαθήματα εξ αποστάσεως, όμως οι παιδικοί σταθμοί, τα σχολεία και τα κολλέγια μένουν ανοιχτά μέχρι νεωτέρας.

Για πολλούς, δεν υπάρχει δίλημμα. «Αν τα παιδιά είναι υγιή, πρέπει να πηγαίνουν στο σχολείο. Είναι πολύ σημαντικό», λέει μια Σουηδέζα, μητέρα δύο παιδιών. Στην πραγματικότητα ακολουθεί τις συστάσεις της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας της χώρας της, σύμφωνα με τις οποίες «το να κρατάς στο σπίτι τα παιδιά σου αν είναι υγιή δεν αποτελεί αποτελεσματικό μέτρο για να μην εξαπλωθεί ο ιός» και το «να κλείσεις τα σχολεία έχει σοβαρές συνέπειες για την κοινωνία».

Την ίδια άποψη έχει κι αυτή η μητέρα, γιατρός, έγκυος στον έβδομο μήνα, που τα τρία της παιδιά εξακολουθούν να πηγαίνουν στο σχολείο: «Πιστεύω ότι η Σουηδία έλαβε τη σωστή απόφαση», λέει. Ο σύζυγός της, λοιμωξιολόγος στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Λουντ, είναι σύμφωνος. Γονείς που κρατούσαν αρχικά τα παιδιά τους στο σπίτι περιμένοντας το γενικό κλείσιμο των σχολείων έχουν αρχίσει να τα στέλνουν πάλι στις τάξεις.

Εκτός από την πρακτική πλευρά, για όσους συνεχίζουν να δουλεύουν, το να πηγαίνεις τα παιδιά σου στο σχολείο έχει στη Σουηδία μια διάσταση ότι είσαι καλός πολίτης. Το να μην το κάνεις, το να παραβιάσεις δηλαδή τις συστάσεις των ειδικών, σημαίνει ότι παραδόθηκες στον πανικό και δεν εμπιστεύεσαι τις αρχές, που είναι το θεμέλιο του σουηδικού κοινωνικού κράτους.

Πολλοί ξένοι που ζουν στη Σουηδία αισθάνονται ότι βρίσκονται σε ένα παράλληλο σύμπαν. Σαν να μην είχαν καταλάβει οι Σουηδοί τι πραγματικά συμβαίνει και να εξακολουθούν να εφαρμόζουν μια ξεπερασμένη στρατηγική.

Στη χώρα αυτή απαγορεύονται μόνο οι συγκεντρώσεις άνω των 500 ατόμων και οι επισκέψεις σε οίκους ευγηρίας. Τα υπόλοιπα βρίσκονται σε επίπεδο συστάσεων: να πλένεις τα χέρια σου, να μη βγαίνεις από το σπίτι σου με συμπτώματα ανάλογα της γρίπης, να μην έχεις κοινωνικές επαφές αν είσαι άνω των 70 ετών ή ανήκεις σε ευπαθή ομάδα.

Τα χιονοδρομικά κέντρα παραμένουν ανοιχτά, έστω κι αν οι βραδιές afterski έχουν σταματήσει από την περασμένη Κυριακή. Τα καφέ και τα εστιατόρια είναι επίσης ανοιχτά. Τη Δευτέρα το πρωί, τα λεωφορεία στη Στοκχόλμη ήταν γεμάτα, ως αποτέλεσμα μιας μεγάλης αντίφασης. Από τη μια πλευρά, οι κάτοικοι της Στοκχόλμης καλούνται να δουλέψουν από το σπίτι, κάτι που οδήγησε την εταιρεία τοπικών μεταφορών να μειώσει τον αριθμό των δρομολογίων.

Από την άλλη, ακούγεται όλο και περισσότερο το επιχείρημα ότι οι συνέπειες του φαρμάκου δεν πρέπει να είναι χειρότερες από εκείνες της επιδημίας. Κι έτσι, οι κάτοικοι της Στοκχόλμης επιστρέφουν στη δουλειά τους, ενώ πολλαπλασιάζονται και οι συστάσεις για κατανάλωση ώστε να ενισχυθεί η τοπική οικονομία.

Την Κυριακή το βράδυ, 2,3 εκατομμύρια Σουηδοί άκουσαν το διάγγελμα του πρωθυπουργού Στέφαν Λέβεν, που τους είπε ότι πολλοί θα χάσουν αγαπημένα τους πρόσωπα, απέφυγε όμως να ανακοινώσει νέα μέτρα, αρκούμενος να επικαλεστεί την ατομική ευθύνη.

Το διάγγελμα αυτό εισπράχθηκε θετικά τόσο από τους σχολιαστές όσο και από τα πολιτικά κόμματα. Αυτό δεν εμπόδισε πολλούς επιστήμονες να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου, επισημαίνοντας ότι η Σουηδία παίζει ρώσικη ρουλέτα και κάνει ένα παράλογο πείραμα.

Τίποτα όμως δεν κλονίζει την εμπιστοσύνη των Σουηδών, που πιστεύουν ότι οι τοπικές ιδιαιτερότητες λειτουργούν υπέρ τους. Το γεγονός, ας πούμε, ότι η χώρα τους είναι αραιοκατοικημένη (22 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο). Η έμφυτη αίσθηση της κοινωνικής απόστασης. Ο ατομισμός, που έρχεται σε αντίθεση με τη συγκατοίκηση πολλών γενιών σε άλλες χώρες. Και μια εμπιστοσύνη προς τις αρχές, που μεταφράζεται όταν υπάρχει ανάγκη σε πειθαρχία.

Πολλά μέσα ενημέρωσης υπενθυμίζουν βέβαια τις τελευταίες ημέρες ότι η Σουηδία, που υπερηφανεύεται ότι δεν έχει γνωρίσει πόλεμο εδώ και 200 χρόνια, δεν έχει ιδιαίτερη εμπειρία στη διαχείριση κρίσεων. Ένα παράδειγμα είναι το τσουνάμι στη νοτιοανατολική Ασία τα Χριστούγεννα του 2004: χρειάστηκε να περάσουν πολλές ημέρες για να στείλει η Σουηδία βοήθεια στους δεκάδες χιλιάδες πολίτες της που βρίσκονταν στον τόπο της καταστροφής.

Η Αν-Φρανσουάζ Ιβέρ είναι ανταποκρίτρια της Monde στη Στοκχόλμη

(Πηγή: Le Monde- ΑΠΕ ΜΠΕ)

https://www.anoixtoparathyro.gr/%CE%B7-%CF%83%CE%BF%CF%85%CE%B7%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%85%CE%B8%CE%B5%CE%AF-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84/

Ανωτέρα βία

Aμεση ανάλυση: Πανδημία και ανωτέρα βία

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΟΣ*

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:Κορωνοϊός

Η πανδημία του κορωνοϊού, που ενέσκηψε παγκοσμίως, προφανώς δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστο ούτε τον χώρο των εννόμων σχέσεων ιδιωτικού δικαίου. Τα δραστικά κυβερνητικά μέτρα για την αναχαίτιση του ιού έχουν ήδη παραλύσει ένα μεγάλο τμήμα της οικονομικής δραστηριότητας. Βεβαίως, τα μέτρα αυτά ήταν αναγκαία, καθώς προέχει η προστασία της ανθρώπινης ζωής.

Μία νομική έννοια που θα μας απασχολήσει όμως έντονα στο άμεσο και απώτερο μέλλον είναι εκείνη της ανωτέρας βίας (force majeure). Παραδοσιακά, η έννοια αυτή καλύπτει αναπότρεπτα και απρόβλεπτα περιστατικά, που κατ’ αρχήν δεν εμπίπτουν στη σφαίρα επιρροής ή κινδύνων των συναλλασσομένων. Κατά βάσιν, καταλαμβάνει πολέμους, επαναστάσεις,πραξικοπήματα, κυβερνητικές απαγορεύσεις, φυσικές καταστροφές, συνακόλουθα δε και πανδημίες.

Η ανωτέρα βία μπορεί, μεταξύ άλλων, να επιφέρει αναστολή εκτέλεσης μιας συμβάσεως, προσωρινή απαλλαγή ενός οφειλέτη από τις υποχρεώσεις του, αναπροσαρμογή τιμήματος ή μισθώματος, αναστολή προθεσμιών για την άσκηση αξιώσεων, κ.ά.·περαιτέρω, μπορεί να δικαιολογήσει ακόμη και τηνοριστική απαλλαγή ενός οφειλέτη ή την καταγγελίαμιας συμβάσεως, ιδίως όταν η κατάσταση ανωτέρας βίας παρατείνεται πέρα από ένα εύλογο χρονικό διάστημα.

Συναφώς, είναι ευρέως διαδεδομένη στην πράξη η συνομολόγηση ρητρών ανωτέρας βίας σε συμβατικά κείμενα. Οι εν λόγω ρήτρες προβλέπουν επιμέρους περιστατικά ανωτέρας βίας, καθώς και τις έννομες συνέπειες της επέλευσής τους, οι οποίες κινούνται στις παραπάνω γραμμές.

Ως προς το ειδικότερο ζήτημα της πανδημίας, στις ρήτρες αυτές συνήθως γίνεται μνεία του όρου «επιδημία», στην οποία, με επιχείρημα από το έλασσον στο μείζον, εμπίπτει κατ’ αρχήν και η σοβαρότερη περίπτωση της πανδημίας. Μία τέτοια μνεία μπορεί να απαντά λ.χ. σε ρήτρα ανωτέρας βίας που περιέχεται σε σύμβαση μεταξύ ξενοδόχου και αλλοδαπού τουριστικού πράκτορα, ο οποίος είχε μισθώσει ορισμένο αριθμό κλινών για την επερχόμενη τουριστική περίοδο.

Με την κυβερνητική απόφαση περί αναστολής της λειτουργίας ξενοδοχειακών μονάδων μπορεί να τεθεί ζήτημα ενεργοποίησης της ρήτρας ανωτέρας βίας: εδώ ο πράκτορας, επικαλούμενος τη ρήτρα, θα επιδιώξει να αποδεσμευτεί από τη σύμβαση (καταγγέλλοντάς την), αλλά και να αναλάβει την τυχόν προκαταβολή που είχε δώσει στον ξενοδόχο· από την άλλη πλευρά, ο ξενοδόχος δύσκολα μεν θα μπορεί να αρνηθεί την ύπαρξη ανωτέρας βίας, ωστόσο θα μπορείνα αμφισβητήσει τη δυνατότητα άμεσης αποδέσμευσηςτου πράκτορα, καθώς και την «υποχρέωση»επιστροφής της προκαταβολής. Όλα αυτά, βεβαίως, θα εξαρτηθούν από το ειδικότερο περιεχόμενο της εκάστοτε ρήτρας και την προσήκουσα ερμηνεία του, αλλά και από την (εκτιμώμενη ακόμη) διάρκεια της πανδημίας ως λόγου αναστολής ή λήξης των εκατέρωθεν συμβατικών υποχρεώσεων.

Το παραπάνω είναι ένα μόνο παράδειγμα. Στο εγγύς μέλλον θα εμφανιστεί πληθώρα αντίστοιχων περιπτώσεων. Στην πραγματικότητα, διεθνώς πλέον βιώνουμε συνθήκες κλονισμού του αποκαλούμενου στη γερμανική θεωρία «μεγάλου δικαιοπρακτικού θεμελίου»: ο κλονισμός αυτός επέρχεται όταν λαμβάνουν χώρα τόσο συνταρακτικά γεγονότα πουεπηρεάζουν τις νομικές και πραγματικές σχέσεις στο σύνολο της επικράτειας μιας χώρας, αλλά και πέραν αυτής. Κατά τα φαινόμενα δε, οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας θα είναι σοβαρότερεςεκείνων της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσηςτου 2008.

Και όπως διαπιστώνουμε ήδη, σε τέτοιες συνθήκες παρίσταται επιβεβλημένη και η έκτακτη κυβερνητική επέμβαση στις συμβατικές σχέσεις. Δεν αρκούν, δηλαδή, οι διατάξεις της κοινής νομοθεσίας.Εξάλλου, σε μία κατάσταση γενικευμένηςαποσταθεροποίησης της οικονομίας το ζητούμενο είναινα επιτευχθεί μία συνολικά δίκαιη κατανομή των ενισχύσεων και των βαρών μεταξύ των πολιτών, με έμφαση στην προστασία των ευπαθέστερων ομάδων(ανέργων, ηλικιωμένων, κοκ). Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το ιδιωτικό δίκαιο και η συμβατική πρακτική συναντούν τα όριά τους (όπως έχει συμβεί λ.χ. μετά τον Β’ ΠΠ). Έτσι, στο πλαίσιο αυτό, ο νομοθέτης δύναται κατ’ αρχήν να επεμβαίνει άμεσα και δραστικά (λ.χ. αναστέλλοντας για κάποιους μήνες δανειακές υποχρεώσεις κοκ).

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ακόμη και σε μία τέτοια κρίση δεν πλήττονται όλοι οι συμβαλλόμενοι και όλες οι συμβάσεις εξίσου, γι’ αυτό και απαιτούνται προσεκτικές νομικές προσεγγίσεις.

Όταν το 2006 εξέδιδα το βιβλίο μου «Απρόβλεπτη Μεταβολή των Συνθηκών στην Αμφοτεροβαρή Σύμβαση», δύσκολα μπορούσα να φανταστώ ότι τα ζητήματα που εκεί πραγματευόμουν (επιπτώσεις πολέμων, συρράξεων, σοβαρών οικονομικών κρίσεων κ.ά.) θα καθίσταντο τραγικά επίκαιρα δύο φορές μέσα στα επόμενα 15 χρόνια: μία φορά με την οικονομική κρίση που έπληξε ιδίως την Ελλάδα από το 2010 και μετά, και η άλλη δυστυχώς τώρα. Ανήκω στην τυχερή γενιά που δεν έζησε ούτε πολέμους ούτε δικτατορία. Αλλά, όπως μας διδάσκουν η Οδύσσεια και η αρχαία τραγωδία, στη ζωή πρέπει πάντοτε να αναμένουμε το απρόσμενο, ενίοτε δε και το τραγικό. Η ελπίδα όμως δεν μπορεί να χάνεται, καθώς πέραν της ανωτέραςβίας υφίσταται και η ευμενής βία (Ικέτιδες Αισχύλου, 1067), εκείνη η θαυματουργός συλλογική δύναμη πουσυχνά μας σκέπει, οδηγώντας μας σε ασφαλές λιμάνι μετά την κάθε τρικυμία.

^{* Ο κ. Αντώνης Καραμπατζός είναι αναπλ. καθηγητής στη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ}

^{https://www.kathimerini.gr/1071311/article/epikairothta/ellada/amesh-analysh-pandhmia-kai-anwtera-via}

Άγγιγμα

…«Η διαφορά με περιπτώσεις όπως η 11η Σεπτεμβρίου ή ο Τυφώνας Κατρίνα ή το τσουνάμι στην Ιαπωνία», λέει η διευθύντρια του προγράμματος ψυχικής υγείας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU) Δρ. Sue Varna, «είναι ότι σε εκείνες τις δραματικές περιστάσεις υπήρχε μια ορατή προοπτική λήξης τους. Σ' αυτήν την πανδημία, δεν μπορούμε να διακρίνουμε το τέλος, κι αυτό είναι πολύ πιο τραυματικό». Λέει επίσης ότι το τραύμα μεγαλώνει επειδή οι άνθρωποι στερούνται την επαφή με τους άλλους ώστε να το ξεπεράσουν πιο γρήγορα. «Το άγγιγμα απελευθερώνει την ορμόνη οξυτοκίνη, που λειτουργεί ως φυσικό χάδι, όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς στον δεσμό μητέρας και βρέφους, σε έναν οργασμό, σε μια αγκαλιά». Στην παρούσα περίσταση, έχουν πέσει στο μηδέν τα επίπεδα οξυτοκίνης που απελευθερώνονται μέσω της ανθρώπινης επαφής.

  Η μοναξιά αυξάνει επίσης το ρίσκο της κλινικής κατάθλιψης η οποία λειτουργεί επίσης εκθετικά, όπως και ο ιός. Ένα μόνο καταθλιπτικό επεισόδιο, που σημαίνει δύο ή παραπάνω εβδομάδες καταθλιπτικής διάθεσης σε συνδυασμό με πέντε από τα εννιά συμπτώματα της ασθένειας (ακεφιά, έλλειψη ενδιαφέροντος για ευχάριστες δραστηριότητες, ενοχή, χαμηλά επίπεδα ενέργειας, αδυναμία συγκέντρωσης, απότομες εναλλαγές όρεξης και βάρους, αυπνία, βραδύτητα), αυξάνει την πιθανότητα ενός δεύτερου κατά πενήντα τοις εκατό. Δύο καταθλιπτικά επεισόδια αυξάνουν την πιθανότητα ενός τρίτου κατά εβδομήντα πέντε τοις εκατό και τρία την πιθανότητα ενός τέταρτου κατά ενενήντα εννιά τοις εκατό. Ο κύκλος της κατάθλιψης γίνεται όλο και πιο δύσκολο να σπάσει.  

Σύμφωνα με κάποιους ειδικούς πάντως, υπάρχουν όμως και κάποια στοιχεία αυτής της κατάστασης που μπορούν να αποβούν πολύ θετικά στο κοντινό μέλλον. «Πιστεύω ότι μπορεί να εξελιχθεί σε ευλογία με κάποιο τρόπο για τον δυτικό κόσμο αυτή η ασθένεια», δηλώνει η Ami Rokach, καθηγήτρια κλινικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο York του Καναδά. «Δε νομίζω ότι η κοινωνία θα αλλάξει δραστικά όταν βγούμε από αυτό. Ως είδος, μαθαίνουμε αργά. Πιστεύω όμως ότι θα υπάρξει έντονη επιθυμία να ισχυροποιήσουμε τους διαπροσωπικούς δεσμούς μας αναγνωρίζοντας πόσο μπορεί να προστατεύσει την σωματική και ψυχική μας υγεία η ανθρώπινη επαφή».

https://www.lifo.gr/articles/world_articles/275656/pos-i-monaksia-logo-koronoioy-eksaplonetai-ki-ayti-ragdaia 

Προσωπική Ευθύνη

Γεωργία Αρσενίου

Την ώρα που το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης έχει μπει σε αυστηρά περιοριστικά μέτρα για την εξάπλωση του κορωνοϊού, υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις που ακολουθούν μια πιο ήπια στάση.

Όπως η Σουηδία που διατηρεί ανοιχτά τα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, τα εστιατόρια και τα μπαρ, και ενθαρρύνει τους ανθρώπους να βγουν έξω για να ξεσκάσουν. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον επείγοντα χαρακτήρα που έχει πάρει η εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού και έχει προκαλέσει μεγάλη συζήτηση σχετικά με το εάν η Σουηδία κάνει το σωστό. Μάλιστα, η χώρα έχει αναφέρει περισσότερα από 2.299 επιβεβαιωμένα κρούσματα κορωνοϊού και 41 θανάτους.

 «Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να επαναληφθεί η ανθρώπινη απελπισία της Ουχάν και του Μπέργκαμο, στην Σουηδία. Αυτό θα ήταν κάτι που θα παραβίαζε την πιο θεμελιώδη αρχή της κοινωνίας: πως κάθε άνθρωπος έχει εγγενή αξία» γράφει σήμερα ο αρχισυντάκτης της μεγαλύτερης εφημερίδας της Σουηδίας Dagens Nyheter, ζητώντας αυστηρότερα μέτρα ή περισσότερα τεστ εξέτασης για κορωνοϊό.

Ο πρωθυπουργός ζητά από τον καθένα να αναλάβει τις ευθύνες του

Ο πρωθυπουργός της χώρας, Στέφαν Λόφβεν, σε τηλεοπτικό του διάγγελμα την Κυριακή, προέτρεψε τους ανθρώπους να «αναλάβουν την ευθύνη» και να ακολουθήσουν τις συστάσεις της κυβέρνησης. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η εργασία από το σπίτι, εάν είναι εφικτό, η παραμονή στο σπίτι εάν κάποιος νιώθει άρρωστος, η κοινωνική αποστασιοποίηση και η παραμονή στο σπίτι για τα άτομα που ανήκουν σε ομάδα κινδύνου ή είναι άνω των 70 ετών.

Απαγορεύτηκαν επίσης, οι συγκεντρώσεις άνω των 500 ατόμων – σε σύγκριση με τα δύο άτομα στην Βρετανία και την Γερμανία – και η κυβέρνηση έχει συμβουλεύσει τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και να πανεπιστήμια να κλείσουν τις εγκαταστάσεις τους και να παραδίδουν τα μαθήματα διαδικτυακά.

Γεμάτα τα μπαρ και τα εστιατόρια

Την Τρίτη, η σουηδική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως τα εστιατόρια και τα μπαρ θα επιτρέπεται μόνο να σερβίρουν στα τραπέζια για να αποφευχθεί η συσσώρευση κόσμου, αλλά δεν τα έκλεισε. Οι υγειονομικές αρχές παρότρυναν επίσης τους πολίτες να επανεξετάσουν τα σχέδιά τους για ταξίδι προκειμένου να επισκεφθούν τους συγγενείς τους την περίοδο του Πάσχα. Αλλά για πολλούς, η ζωή συνεχίζεται σχεδόν κανονικά.

Τα μπαρ και τα εστιατόρια ήταν γεμάτα το Σαββατοκύριακο και τα αστικά λεωφορεία στην Στοκχόλμη ήταν γεμάτα τις ώρες αιχμής, παρά τις συστάσεις για κοινωνική αποστασιοποίηση.

Αντιθέτως, η γειτονική Νορβηγία πριν από δύο εβδομάδες έβαλε τα πιο «αυστηρά μέτρα» σε περίοδο ειρήνης, συμπεριλαμβανομένης της απαγόρευσης των αθλητικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων και την παύση λειτουργίας των σχολείων και των επιχειρήσεων.

Δριμύ κατηγορώ από τα ΜΜΕ και τον απλό κόσμο

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, φυσικά, κατηγορούν την κυβέρνηση για τα ελαφρώς αυστηρά μέτρα που έχει λάβει για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού, οι Σουηδοί πολιτικοί απαντούν πως η κυβέρνηση ακολουθεί τις συμβουλές των εμπειρογνωμόνων του Οργανισμού Δημόσιας Υγείας της χώρας. Ο οργανισμό δεν έχει ζητήσει ακόμη αυστηρότερα μέτρα, υποστηρίζοντας πως οι ηλικιωμένοι είναι αυτοί που πρέπει να μείνουν σπίτι και όχι τα παιδιά.

Μόλις ο Οργανισμός Δημόσιας Υγείας, ζητήσει από την κυβέρνηση να λάβει πιο δραστικά μέτρα, θα το κάνουμε αμέσως» δήλωσε η υπουργός Υγείας Λένα Χάλενγκρεν.

Όμως δεν έχουν όλοι την ίδια άποψη με την κυβέρνηση, με ορισμένους να την κατηγορούν πως θέτει σε κίνδυνο τις ζωές των κατοίκων. Αυτό έχει οδηγήσει σε μια διαδικτυακή κατακραυγή μέσω των social media απέναντι στον οργανισμό και τον κύριο εκπρόσωπό του, τον επιδημιολόγο Άντερς Τέγκνελ. Ήταν τόσα πολλά τα αρνητικά σχόλια που ο διευθυντής του Οργανισμού, Γιόχαν Κάρλσον, ένιωσε υποχρεωμένος να υπερασπιστεί τον Τέγκνελ, λέγοντας: «Νομίζω πως είναι ανάξιο, όλο αυτό στο οποίο υποβάλλεται».

Η αυξανόμενη πίεση, ωστόσο, δεν μετέβαλε την στάση των αρχών πως τα δρακόντεια μέτρα δεν είναι αρκετά αποτελεσματικά ώστε να δικαιολογούν τον αντίκτυπό τους στην κοινωνία. Την Δευτέρα, ο πρώην κρατικός επιδημιολόγος της Σουηδίας και σημερινός σύμβουλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Γιόχαν Τζισέκε ενθάρρυνε τους Σουηδούς να βγουν έξω και να απολαύσουν τον ανοιξιάτικο ήλιο.

«Πάρτε έναν φίλο σας και περπατήστε σε απόσταση ενός μέτρου ο ένας από τον άλλον. Μην αγκαλιάζετε τον πλησίον σας. Πάρτε ένα θερμό και καθίστε σε ένα παγκάκι. Είναι κακό για την υγεία σας να κάθεστε και στο σπίτι» δήλωσε ο Τζισέκε στην πρωινή εκπομπή του SVT.

Είτε είναι λάθος είτε σωστό, η Σουηδία δεν φαίνεται να έχει μεγαλύτερο πρόβλημα αναφορικά με τον κορωνοϊό σε σχέση με τους γείτονές της, σύμφωνα με τον αριθμό των δηλωμένων περιπτώσεων. Στην Σουηδία υπάρχουν 2.299 επιβεβαιωμένες περιπτώσεις του κορωνοϊού ενώ η Νορβηγία και η Δανία, που έχουν το ήμισυ περίπου του πληθυσμού της Σουηδίας, ανέφεραν 2.566 και 1.577 κρούσματα αντίστοιχα. Ωστόσο, όλες οι σκανδιναβικές χώρες πιστεύεται ότι έχουν μεγάλο αριθμό άγνωστων περιπτώσεων, καθώς οι δοκιμές για κορωνοϊό γίνονται μόνο σε ασθενείς με σοβαρά συμπτώματα.

https://www.iefimerida.gr/kosmos/koronoios-soyidia-arneitai-na-parei-aystira-metra

Αισθήσεις

Γεννηθήτω το ατομικό Lebensraum;

Κώστας Θεολόγος*

«Μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές μας κινήσεις κι ομιλίες» προσπάθησε, μας είπε ο ποιητής (Κ. Καβάφης, 1913, «Οσο μπορείς») να μην εξευτελίζεις τη ζωή σου, για να μην καταντήσει «σα μια ξένη φορτική». Η πολλή συνάφεια του κόσμου και οι πολλές κινήσεις ματαιώθηκαν με νόμο, αλλά οι πολλές ομιλίες –κυρίως virtual– συνεχίζουν να ταλανίζουν τη σκέψη και τις συμπεριφορές μας.

Πάντως, ακόμη και σε αυτές τις αμετροεπείς ομιλίες, υπάρχει απόσταση τουλάχιστον ενός μέτρου, διότι λαμβάνονται μέτρα, ώστε να μετρηθούμε στο τέλος και να μη βρεθούμε λειψοί σε μεγάλο βαθμό. Το προσωρινό πλαίσιο της καθημερινής ζωής διαμορφώνει έναν ζωτικό χώρο, ένα ατομικό Lebensraum, για να δείξει τρανά πόση σημασία έχει ο χώρος για την οργάνωση και τη λειτουργία της κοινωνικής ζωής.

Ακούγονται και γράφονται γνώμες και θεωρίες συνωμοσίας ή πραγματιστικές έστω, για τη μετάβαση στην κοινωνία χωρίς μετρητά (cashless society), στην οικονομία των mega διαστάσεων, που δεν περιλαμβάνει τις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, για ένα τεράστιο παιχνίδι-πείραμα των συσπειρώσεων κεφαλαίου, στο οποίο συμμετέχει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και φιλάνθρωποι χορηγοί της ιατρικής έρευνας και των εμβολίων και άλλα πολλά, καλλιεργώντας πολύτροπα τον αόρατο φόβο σε όλους.

Ο φόβος αποτυπώνεται οπτικά σε αριθμούς νεκρών και δραματοποιείται στα δελτία ειδήσεων, με άδειες κυκλοφορίας, άδειες πόλεις, γεμάτα φέρετρα και διαλογή (triage) ασθενών.

Μα, όταν φοβούνται οι άνθρωποι πρέπει να έρθουν κοντά, να μη σκιάζονται, να πάρουν δύναμη από την αγκαλιά του άλλου, να νιώσουν το χτυποκάρδι τους, να αγγίξουν τα χέρια και τα μάγουλά τους, τα χείλη τους και τα κορμιά τους. Ο φόβος φυλάει τα έρ’μα και τους έρημους ανθρώπους τους αφήνει στη σιωπή της απόστασης. Από μακριά γίνονται όλα, η έγνοια, η φροντίδα, ο ανεφοδιασμός σε τρόφιμα και φάρμακα, η ελπίδα, η διδασκαλία, η συνύπαρξη, η αγάπη…

Μα δεν γίνονται όλα εξ αποστάσεως. Εξ αποστάσεως μήπως καταλήξουμε στην αφασία, στην εδραίωση της συνήθειας να κρατάμε απόσταση, να μην αγγιζόμαστε ως οιονεί μολυσμένοι, ανθρωποφοβικοί, αλεξιάνθρωποι ή βαθμηδόν ανθρωπόπληκτοι; Ασφαλώς αυτό δεν πρέπει να συμβεί, θα είναι σαν κατίσχυση της διαβολής στη σχέση και στην προσέγγιση των ανθρώπων που υπάρχουν ως πρόσωπα στραμμένα το ένα απέναντι στο άλλο.

Σε κινηματογραφικό φιλμ του 2011 σε σενάριο του Δανού συγγραφέα Kim Fupz Aakeson, ξεσπά μια πανδημία στον πλανήτη, η οποία προκαλεί απώλεια των αισθήσεων του ανθρώπου – τη μία μετά την άλλη. Η επιδημιολόγος Εβα Γκριν ερωτεύεται τον σεφ Γιούαν Μακγκρέγκορ. Η πανδημία, όμως, φαίνεται να καταστρέφει την καθημερινή ζωή όλων των ανθρώπων στη δυστοπική Γλασκόβη, όπου διαδραματίζεται το φιλμ «Η αίσθηση του έρωτα».

Πρώτα αρχίζουν να ξεσπούν σε ασυγκράτητα κλάματα και λίγο μετά χάνουν την όσφρησή τους (ανοσμία). Εν συνεχεία επικρατεί παράλογος πανικός και αδηφαγία που οδηγεί σε αγευσία. Η απώλεια της ακοής συνοδεύεται από εκδήλωση ακραίου θυμού και οργής.

Ετσι, η γιατρίνα και ο μάγειρας αποστασιοποιούνται. Κάποια μέρα άπαντες αρχίζουν να νιώθουν ανεξήγητη ευφορία και η επιδημιολόγος τρέχει να βρει τον σεφ. Αγκαλιάζονται και μένουν έτσι χαϊδεύοντας ο ένας τον άλλο και όλος ο κόσμος γύρω τους τυφλώνεται. Η αφή από μόνη της είναι η τέλεια αίσθηση για να αγαπηθούμε ακόμη κι όταν οι λοιπές αισθήσεις χαθούν. Οι αισθήσεις χάνονται με την απόσταση, γι’ αυτό και τα μέσα (media) αποτελούν προεκτάσεις των αισθήσεών μας: τηλέφωνο, τηλεόραση, τηλεχειριστήριο, τηλεδιάσκεψη…

Τα καινοτομικά παιχνίδια δυνητικής πραγματικότητας (VR) στοχεύουν εξ αποστάσεως να υποκαταστήσουν τη γεύση, την όσφρηση, την αφή και την ηδονή από όλες τις σωματικές δυνατότητες των αισθήσεων – ή των ψευδαισθήσεων. Μόλις αυτό καταστεί εφικτό, η κοινωνία δεν θα αποτελεί πλέον προϋπόθεση του πολιτισμού.

Η τεχνολογία υποκαθιστά δικτυακώς την κοινωνία, τη συνάφεια των ανθρώπων, τις κινήσεις, τις ομιλίες και τις ομηρικές συνομιλίες μας. Ισως αυτό που μας κρατάει ακόμη ανθρώπους να είναι η δυνατότητα να πορευόμαστε ο ένας προς τον άλλο, ως «εν σαρκί περιπολούντες θεοί», να συνυπάρχουμε και να συγχωρούμε, διατηρώντας σχέσεις φιλίας και αγάπης με αγκαλιά και σώμα, όχι μεσολαβημένες ή εξ αποστάσεως αντισηπτικές υποκαταστάσεις.

Αυτό το ισχυρίζομαι ως επιφύλαξη, ώστε αυτή η εθελουσία επιφυλακή απέναντι στον αόρατο ιό, να μην μας εθίσει στην ευκολία να απομακρυνόμαστε από τον συνάνθρωπο και να μην προσφέρει στην εξουσία τη θεσμική δυνατότητα ή το άλλοθι για να σμίξουμε με το avatar που μπορεί να μας περιβάλλει ή το cyborg που θα μπορεί να μας ελέγχει, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι παραμένουμε άνθρωποι.

* διδάσκων στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ

cstheol@mail.ntua.gr

https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/236702_gennithito-atomiko-lebensraum

Συνέντευξη Ρομπ Γουάλας: Ο καπιταλισμός είναι το hot-spot των μεγάλων επιδημιών

Πως ο έμπολα, ο ζίκα, οι κορωνοϊοί, οι γρίπες των πτηνών φτάνουν στις σύγχρονες μητροπόλεις; Πως εκκινούν απ’ τις φρουτοφάγες νυχτερίδες του Κονγκό και καταλήγουν να σκοτώνουν λουόμενους στο Μαϊάμι, μέσα σε μερικές εβδομάδες; Τις ευθύνες του παγκόσμιου καπιταλισμού και ειδικά του αγρο-διατροφικού τομέα εξηγεί ο εξελικτικός βιολόγος Ρομπ Γουάλας ((Rob Wallace) σε συνέντευξή του στο MARX21 (δημοσιεύτηκε στις 11 Μαρτίου), που παρουσιάζει το prin.gr (απόδοση Έρη Μάρρα). Μέρος της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πριν της 22/3/2020.

Ο Ρομπ Γουάλας, συγγραφέας μεταξύ άλλων και του Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Influenza (Οι μεγάλες αγροτικές εταιρείες δημιουργούν τα μεγάλα κύματα γρίπης, σημειώσεις για τη γρίπη), είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και μελετά τις επιδημίες εδώ και πολλά χρόνια.

Πόσο επικίνδυνος είναι ο νέος κορονοϊός;

Εξαρτάται απ’ το που βρίσκεσαι χρονικά κατά την τοπική έξαρση του Covid-19: στην αρχή, στην κορύφωση, στη λήξη; Επίσης από το πόσο καλή ήταν η ανταπόκριση του τοπικού συστήματος δημόσιας υγείας, τα τοπικά δημογραφικά, η ηλικία σου, εάν έχεις ανοσολογική ανεπάρκεια καθώς και ποια είναι η γενικότερη κατάσταση της υγείας σου. Και για να ρωτήσουμε και μια μη-διαγνώσιμη πιθανότητα, κατά πόσο το ανοσοποιητικό σου, από γενετική σκοπιά, τα γονίδια που βρίσκονται πίσω απ’ την ανοσολογική σου απόκριση, ευθυγραμμίζονται ή όχι με τον ιό.

Οπότε όλη η φασαρία γύρω απ’ τον ιό δεν αποτελεί παρά μια τακτική τρομοκράτησης;

Όχι, σίγουρα όχι. Στο επίπεδο του συνόλου του πληθυσμού, ο Covid-19 κυμάνθηκε μεταξύ 2%-4% όσον αφορά την θνησιμότητα προς το σύνολο των κρουσμάτων στην αρχή του ξεσπάσματος στην πόλη Γουχάν. Εκτός της Γουχάν, η θνησιμότητα προς το σύνολο των κρουσμάτων φαίνεται να πέφτει περίπου στο 1%, ή ακόμη χαμηλότερα. Υπάρχουν όμως χώρες που το ποσοστό αυτό υπερβαίνεται όπως, πχ, στην Ιταλία και τις ΗΠΑ. Το ποσοστό θνησιμότητας του Covid-19 δεν φαίνεται μεγάλο συγκριτικά π.χ. με τον SARS που το ποσοστό είναι 10% ή την ισπανική γρίπη του 1918 με ποσοστό 5%-20%, τη γρίπη των πτηνών H5N1 με ποσοστό 60%, ή κάποιες περιπτώσεις του έμπολα με ποσοστό 90%. Όμως, σίγουρα ξεπερνάει το ποσοστό θνησιμότητας της εποχικής γρίπης, που είναι 0,1%. Ωστόσο, ο κίνδυνος δεν έχει μόνο να κάνει με το ποσοστό θνησιμότητας. Χρειάζεται να εξετάσουμε κι αυτό που αποκαλείται διείσδυση ή ποσοστό εισβολής στην κοινότητα: το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που προσβάλλεται απ’ τον Covid-19.

Μπορείτε να γίνεται πιο συγκεκριμένος;

Το παγκόσμιο ταξιδιωτικό δίκτυο διαγράφει ένα ρεκόρ συνδεσιμότητας. Χωρίς εμβόλια ή ειδικά αντιικά για τους κορονοϊούς, και χωρίς να υπάρχει επίσης κάποια ανοσία αγέλης στον ιό, ακόμη κι ένα στέλεχος του ιού με μόλις 1% θνησιμότητα μπορεί ν’ αποτελέσει έναν σημαντικό κίνδυνο. Με μια περίοδο επώασης έως και δύο εβδομάδων κι αυξανόμενες ενδείξεις ότι η μετάδοση του ιού γίνεται πριν παρουσιαστούν συμπτώματα -δηλαδή, πριν μάθουμε ότι κάποιος έχει προσβληθεί- θα υπάρξουν ελάχιστες έως και καθόλου περιοχές που θα μείνουν απρόσβλητες. Αν, ας πούμε, ο Covid-19 παρουσιάσει ένα ποσοστό θνησιμότητας μόλις 1% αλλά μολύνει 4 δισεκατομμύρια ανθρώπους, τότε μιλάμε για 4 εκατομμύρια νεκρούς. Ένα μικρό ποσοστό ενός μεγάλου αριθμού μπορεί να είναι ένας μεγάλος αριθμός σ’ απόλυτα μεγέθη.

Αυτά είναι τρομακτικά νούμερα για ένα κατά τα φαινόμενα λιγότερο μολυσματικό παθογόνο…

Σίγουρα, και βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή της έξαρσης. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι πολλές νέες ασθένειες μεταβάλλονται κατά την πορεία της επιδημίας. Η μολυσματικότητα, η λοιμογόνος ικανότητα, ή ακόμη και τα δύο, ίσως περιοριστούν. Απ’ την άλλη, σε κάποιες εξάρσεις η λοιμογόνος ικανότητα αυξάνεται. Το πρώτο κύμα πανδημίας της ισπανικής γρίπης την άνοιξη του 1918 υπήρξε σχετικά ήπιο. Ήταν το δεύτερο και το τρίτο κύμα, τον χειμώνα του 1918 και το 1919, που σκότωσαν εκατομμύρια.

Όμως, όσοι στέκονται σκεπτικοί απέναντι στην πανδημία ισχυρίζονται ότι έχουν μολυνθεί και σκοτωθεί πολύ λιγότερα άτομα απ’ τον κορονοϊό απ’ ότι απ’ τη τυπική εποχική γρίπη. Τι έχετε να πείτε επ’ αυτού;

Θα ήμουν ο πρώτος που θα πανηγύριζε αν η έξαρση αποδεικνυόταν κινδυνολογία. Όμως, οι προσπάθειες υποβάθμισης του Covid-19 ως πιθανού κινδύνου παραθέτοντας άλλες θανατηφόρες ασθένειες, ιδίως τη γρίπη, αποτελούν ένα ρητορικό εργαλείο που προσπαθεί να παρουσιάσει ως λαθεμένη την ανησυχία γύρω απ’ τον κορωνοϊό.

Οπότε η σύγκριση με την εποχική γρίπη δεν στέκει…

Δεν έχει κανένα απολύτως νόημα να συγκρίνουμε δύο παθογόνα που βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία της επιδημικής καμπής τους. Ναι, η εποχική γρίπη μολύνει πολλά εκατομμύρια παγκοσμίως, σκοτώνοντας, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, έως και 650.000 ανθρώπους τον χρόνο. Ωστόσο, ο Covid-19 μόλις ξεκίνησε το επιδημικό του ταξίδι. Και σ’ αντίθεση με τη γρίπη, δεν έχουμε ούτε εμβόλια ούτε ανοσία αγέλης για να επιβραδύνουμε την εξάπλωσή του και να προστατεύσουμε τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς.

Ακόμη κι αν η σύγκριση είναι παραπλανητική, κι οι δύο ασθένειες ανήκουν στους ιούς, και μάλιστα στην ίδια ομάδα, τους RNA ιούς. Κι οι δύο μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες. Κι οι δύο επηρεάζουν την περιοχή του στόματος και του λάρυγγα, και μερικές φορές και τους πνεύμονες. Κι οι δύο είναι σχετικά μεταδοτικοί. Σωστά;

Αυτές είναι όμως επιφανειακές ομοιότητες που παραμελούν ένα καίριο ζήτημα όταν έχουμε να συγκρίνουμε δύο παθογόνα. Γνωρίζουμε πολλά για τις δυναμικές της γρίπης, αλλά ελάχιστα για τις δυναμικές του Covid-19. Πράγματι, πολλά θα παραμείνουν άγνωστα για τον Covid-19 μέχρι η έξαρση να κορυφωθεί κι ύστερα να φτάσει στο τέλος της, μέχρι να κλείσει τον κύκλο της. Την ίδια στιγμή, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν πρόκειται για ένα ματς του Covid-19 εναντίον της γρίπης. Έχουμε και τον Covid-19 και τη γρίπη. Η ανάδυση πολλαπλών λοιμώξεων ικανών να μετατραπούν σε πανδημίες, προσβάλλοντας από κοινού τους πληθυσμούς, θα πρέπει να είναι η πρώτη και κύρια ανησυχία μας.

Ερευνείτε τις επιδημίες και τις αιτίες τους εδώ κι αρκετά χρόνια. Στο βιβλίο σας Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Influenza, Agribusiness and the Nature of Science [Οι μεγάλες αγροτικές εταιρείες δημιουργούν τα μεγάλα κύματα γρίπης, σημειώσεις για τη γρίπη, την αγροτική οικονομία και τη φύση της επιστήμης] προσπαθείτε να κάνετε τις συνδέσεις μεταξύ των πρακτικών της βιομηχανοποιημένης καλλιέργειας και της ιικής επιδημιολογίας. Τι ανακαλύψατε;

Ο πραγματικός κίνδυνος κάθε νέας έξαρσης είναι η αποτυχία, ή για να το θέσουμε καλύτερα, η βολική άρνηση, ν’ αντιληφθούμε ότι ο Covid-19 κι ο κάθε Covid-19 δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο γεγονός. Τα αυξανόμενα κρούσματα ιών συνδέονται στενά με την παραγωγή τροφίμων και την κερδοφορία των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Οποιοσδήποτε θέλει να κατανοήσει το γιατί οι ιοί γίνονται όλο και περισσότερο επικίνδυνοι πρέπει να ερευνήσει το βιομηχανικό μοντέλο της γεωργίας και, πιο συγκεκριμένα, της ζωικής παραγωγής. Επί του παρόντος, ελάχιστες κυβερνήσεις κι ελάχιστοι επιστήμονες είναι έτοιμοι να κάνουν κάτι τέτοιο. Μάλλον το αντίθετο. Όταν εμφανίζονται νέες εξάρσεις, οι κυβερνήσεις, τα μίντια, ακόμη και το μεγαλύτερο μέρος του ιατρικού κατεστημένου, εστιάζουν σε τέτοιο βαθμό σε κάθε μεμονωμένη έκτακτη ανάγκη που παραμελούν τις δομικές αιτίες που οδηγούν ξαφνικά πολλαπλά παθογόνα, το ένα μετά το άλλο, στο παγκόσμιο προσκήνιο.

Ποιος ευθύνεται γι’ αυτό;

Θα έλεγα η βιομηχανοποιημένη καλλιέργεια, αλλά υπάρχει και μια ευρύτερη σκοπιά. Το κεφάλαιο διαπράττει παγκοσμίως αρπαγές γης ακόμη και στο τελευταίο παρθένο δάσος κι απ’ τον τελευταίο μικρογαιοκτήμονα. Οι επενδύσεις αυτές οδηγούν στην αποψίλωση των δασών κι η ανάπτυξη οδηγεί στην ανάδυση ασθενειών. Η λειτουργική βιοποικιλότητα και συνθετότητα που χαρακτηρίζουν αυτές τις τεράστιες εκτάσεις γης ανακατευθύνονται μ’ έναν τέτοιο τρόπο που προηγουμένως απομονωμένα παθογόνα κατακλύζουν τα κοπάδια ζώων που εκτρέφονται κι ύστερα μεταβαίνουν στις ανθρώπινες κοινότητες. Εν ολίγοις, τα κέντρα του κεφαλαίου, όπως το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη και το Χονγκ Κονγκ θα πρέπει να θεωρηθούν τα κύρια λοιμώδη επίκεντρα.

Για ποιες ασθένειες ισχύει αυτό;

Σήμερα δεν υπάρχουν παθογόνα απρόσβλητα απ’ το κεφάλαιο. Ακόμη και τα πιο απομακρυσμένα επηρεάζονται, αν και περιφερειακά. Ο έμπολα, ο ζίκα, οι κορονοϊοί, ξανά ο κίτρινος πυρετός, μια ποικιλία γριπών των πτηνών κι ο ιός της αφρικανικής πανώλης των χοίρων βρίσκονται μεταξύ των πολλών παθογόνων που βρίσκουν τον δρόμο τους απ’ την πιο απομακρυσμένη ύπαιθρο σε ημιαστικές ζώνες, περιφερειακές πρωτεύουσες, και τελικά στο παγκόσμιο ταξιδιωτικό δίκτυο. Εκκινούν απ’ τις φρουτοφάγες νυχτερίδες του Κονγκό και καταλήγουν να σκοτώνουν λουόμενους στο Μαϊάμι, μέσα σε διάστημα μερικών εβδομάδων.

Ποιος είναι ο ρόλος των πολυεθνικών εταιρειών σ’ αυτή τη διαδικασία;

Ο πλανήτης Γη είναι σήμερα σε μεγάλο βαθμό ο πλανήτης Καλλιέργεια, τόσο από άποψη βιομάζας όσο κι από άποψη της έκτασης γης που χρησιμοποιείται. Σχεδόν το σύνολο του νεοφιλελεύθερου εγχειρήματος είναι οργανωμένο γύρω απ’ τη στήριξη προσπαθειών εταιρειών βασισμένων στις πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες να κλέψουν τη γη και τους πόρους των πιο αδύναμων χωρών. Ως αποτέλεσμα, πολλά απ’ αυτά τα νέα παθογόνα που πριν βρίσκονταν υπό έλεγχο απ’ τα δασικά οικοσυστήματα τώρα απελευθερώνονται, απειλώντας το σύνολο του πλανήτη.

Ποιες οι επιδράσεις των παραγωγικών μεθόδων της γεωργίας σ’ αυτό;

Η καθοδηγούμενη από το κεφάλαιο γεωργία, που αντικαθιστά μεθόδους καλλιέργειας περισσότερο φυσικές και οικολογικές, προσφέρει τα ακριβή μέσα με τα οποία τα παθογόνα μπορούν να εξελιχθούν στους πιο λοιμώδεις και μολυσματικούς φαινότυπους. Δεν θα μπορούσε να σχεδιαστεί ένα καλύτερο σύστημα για την εκτροφή θανατηφόρων ασθενειών.

Πως συμβαίνει αυτό;

Η εκτροφή γενετικών μονοκαλλιεργειών οικόσιτων ζώων καταργεί οποιοδήποτε «αντιπυρική ζώνη» ανοσίας είναι διαθέσιμη για την επιβράδυνση της μετάδοσης. Οι πληθυσμοί μεγαλύτερου μεγέθους και πυκνότητας διευκολύνουν μεγαλύτερα ποσοστά μετάδοσης. Τέτοιες συνθήκες συνωστισμού μειώνουν την ανοσολογική απόκριση. Η υψηλή παραγωγικότητα, αναπόσπαστο στοιχείο οποιασδήποτε βιομηχανικής παραγωγής, προσφέρει μια συνεχώς ανανεωμένη προσφορά ευπαθών, οι οποίοι αποτελούν το καύσιμο για την εξέλιξη της λοιμογόνου ικανότητας. Με άλλα λόγια, οι αγροεπιχειρήσεις εστιάζουν σε τέτοιον βαθμό στα κέρδη που το ρίσκο ενός ιού που ίσως σκοτώσει ένα δισεκατομμύριο ανθρώπων αντιμετωπίζεται ως ένα ρίσκο που αξίζει να παρθεί.

Τι!;

Οι εταιρείες αυτές μπορούν απλώς να μετακυλήσουν το κόστος των επιδημιολογικών τους κινδύνων σ’ όλους τους υπόλοιπους. Από τα ίδια τα ζώα στους καταναλωτές, τους εργάτες γης, στα τοπικά οικοσυστήματα και τις περιφερειακές ή εθνικές κυβερνήσεις. Οι ζημίες είναι τόσο εκτεταμένες που αν το κόστος αυτό επέστρεφε πίσω στον οικονομικό ισολογισμό των εταιρειών αυτών, οι αγροεπιχειρήσεις όπως τις γνωρίζουμε θα κατέρρεαν για πάντα. Καμία απ’ αυτές τις εταιρείες δεν μπορεί να σηκώσει το κόστος της ζημίας που επιβάλλει.

Πολλά μίντια ισχυρίζονται ότι το σημείο αφετηρίας του κορονοϊού ήταν μια «αγορά εξωτικών τροφίμων» στη Γουχάν. Αληθεύει αυτό;

Και ναι και όχι. Υπάρχουν χωρικά στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη. Συγκεκριμένα, ανίχνευση της μετάδοσης του κορονοϊού που τον ιχνηλατεί πίσω στην Αγορά Χονδρεμπόριου Θαλλασινών της Χουνάν, όπου πωλούνταν άγρια ζώα. Τα περιβαλλοντικά δείγματα πράγματι φαίνεται να υποδεικνύουν τη δυτική άκρη της αγοράς αυτής όπου κρατούταν άγρια ζώα. Όμως, μέχρι πόσο πίσω πρέπει να εξερευνήσουμε αυτή την αλυσίδα; Ποιο υπήρξε πραγματικά το σημείο-μηδέν; Η εστίαση στη συγκεκριμένη αγορά παραμελεί τη δράση των αγροεπιχειρήσεων «άγριας φύσης» στην ενδοχώρα και την αυξανόμενη κεφαλαιοποίησή της. Παγκοσμίως, και στην Κίνα, τα τρόφιμα «άγριας φύσης» γίνονται όλο και περισσότερο ένας επίσημος και ιδιαίτερος οικονομικός τομέας.

Όμως, η σχέση του με τον βιομηχανικό αγροτικό τομέα πηγαίνει πέρα απ’ ότι απλώς μοιράζονται τους ίδιους σάκους με χρήματα. Καθώς η βιομηχανική παραγωγή -χοιρινά, πουλερικά, κλπ- επεκτείνεται στα παρθένα δάση, ασκεί πίεση στους επενδυτές τροφίμων «άγριας φύσης» να πάνε πιο βαθιά στο δάσος για να βρουν πληθυσμούς ως πόρους, αυξάνοντας έτσι την αλληλεπίδραση με νέα παθογόνα, συνεπώς και τη διάδοσή τους, συμπεριλαμβανομένου του Covid-19.

O Covid-19 δεν είναι ο πρώτος ιός που αναπτύχθηκε στην Κίνα και που η κινεζική κυβέρνηση προσπάθησε να συγκαλύψει.

Ναι, αυτό ωστόσο δεν αποτελεί κινεζική ιδιαιτερότητα. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη ήταν επίσης σημεία-μηδέν για νέες γρίπες, προσφάτως του H5N2 και του H5Nx, ενώ οι πολυεθνικές τους κι οι αποικιακοί τους αντιπρόσωποι οδήγησαν στην ανάδυση του έμπολα στη δυτική Αφρική και του ζίκα στη Βραζιλία. Οι αξιωματούχοι της δημόσιας υγείας των ΗΠΑ κάλυψαν τον αμερικανικό αγροτικό τομέα κατά τις εξάρσεις του H1N1 το 2009 και του H5N2.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει κηρύξει τώρα μια «υγειονομική κατάσταση έκτακτης ανάγκης διεθνούς ανησυχίας». Είναι ορθό βήμα;

Ναι. Ο κίνδυνος ενός τέτοιου παθογόνου είναι ότι οι υγειονομικές αρχές δεν έχουν κανένα στοιχείο περί του στατιστικού του ρίσκου κατανομής. Δεν έχουμε ιδέα το πως ίσως αποκριθεί το παθογόνο. Περάσαμε από μια έξαρση σε μια αγορά σε λοιμώξεις διάχυτες σ’ όλο τον κόσμο μέσα σε μόλις μερικές εβδομάδες. Το παθογόνο ίσως απλώς εξαντληθεί. Αυτό θα ήταν περίφημο. Όμως, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για κάτι τέτοιο. Η καλύτερη προετοιμασία θα μας δώσει καλύτερες πιθανότητες ν’ αποδυναμώσουμε τη ταχύτητα διαφυγής του παθογόνου. Η ανακοίνωση του ΠΟΥ αποτελεί επίσης κομμάτι αυτού που αποκαλώ «θέατρο της πανδημίας». Διεθνείς οργανισμοί έχουν διαλυθεί λόγω αδράνειας. Ας θυμηθούμε, πχ, την Κοινωνία των Εθνών. Η ομάδα των οργανισμών του ΟΗΕ πάντα ανησυχεί για το πόσο σημαντική είναι, πόση εξουσία κατέχει και τι χρηματοδοτήσεις λαμβάνει. Όμως, μια δράση τους που εκκινεί από τέτοια κίνητρα μπορεί επίσης να συγκλίνει στην πραγματική προετοιμασία κι αποτροπή που χρειάζεται ο κόσμος για τη διάρρηξη των αλυσίδων μετάδοσης του Covid-19.

Η νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης έχει επιδεινώσει τόσο την έρευνα όσο και τη γενική περίθαλψη των ασθενών, ας δούμε για παράδειγμα τα νοσοκομεία. Τι διαφορά μπορεί να κάνει ένα καλύτερα χρηματοδοτούμενο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στην μάχη κατά του ιού;

Υπάρχει η τρομακτική μα αποκαλυπτική ιστορία του υπαλλήλου μια εταιρείας ιατρικού εξοπλισμού απ’ το Μαϊάμι ο οποίος, επιστρέφοντας απ’ την Κίνα με συμπτώματα παρόμοια μ’ αυτά της γρίπης, έκανε το σωστό για την οικογένειά του και την κοινότητα: Απαίτησε από ένα τοπικό νοσοκομείο να τον εξετάσει για τον Covid-19. Φοβόταν ότι η ασφάλισή του από το Obamacare δεν θα κάλυπτε τα έξοδα των εξετάσεων. Είχε δίκιο. Βρέθηκε ξαφνικά να χρωστάει 3.270 δολάρια. Ένα αίτημα στις ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι να περάσει ένα διάταγμα έκτακτης ανάγκης το οποίο θα προβλέπει ότι κατά το ξέσπασμα μιας πανδημίας, όλοι οι εκκρεμείς ιατρικοί λογαριασμοί σχετικά με τις εξετάσεις για την μόλυνση, καθώς και για τη θεραπεία ύστερα από θετικά αποτελέσματα, θα πληρώνονται απ’ την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Θέλουμε να ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να ζητούν βοήθεια, κι όχι να κρύβονται -και να μολύνουν άλλους- επειδή δεν έχουν χρήματα για μια θεραπεία. Η προφανής λύση είναι μια εθνική υπηρεσία υγείας -με πλήρες προσωπικό κι εξοπλισμό για ν’ αντιμετωπίσει τέτοιες έκτακτες ανάγκες που αφορούν το σύνολο της κοινότητας- ώστε να μην εγερθεί ποτέ ένα τέτοιο γελοίο πρόβλημα όπως η αποθάρρυνση της συνεργασίας της κοινότητας.

Με το που ανακαλυφθεί ο ιός σε μια χώρα, όλες οι κυβερνήσεις αντιδρούν με αυταρχικά και τιμωρητικά μέτρα, όπως η υποχρεωτική καραντίνα ολόκληρων περιοχών στην ύπαιθρο και τις πόλεις. Είναι δικαιολογημένα τέτοια δραστικά μέτρα;

Η χρήση μιας έξαρσης ενός ιού για τη δοκιμή της τελευταίας λέξης του αυτοκρατορικού ελέγχου (μετά την έξαρση) είναι έκφραση του καπιταλισμού της καταστροφής, που έχει εκτροχιαστεί. Με τους όρους της δημόσιας υγείας, θα παραστρατούσα προς την πλευρά της εμπιστοσύνης και της συμπόνιας, οι οποίες αποτελούν σημαντικές επιδημιολογικές μεταβλητές. Χωρίς εμπιστοσύνη και συμπόνια, οι αρχές χάνουν τη στήριξη των πληθυσμών τους. Μια αίσθηση αλληλεγγύης και αλληλοσεβασμού αποτελούν κρίσιμο στοιχείο για την εκμαίευση της συνεργασίας που χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε από κοινού σε τέτοιες απειλές. Οι οικειοθελείς καραντίνες με ορθή υποστήριξη -επικοινωνία με εκπαιδευμένες ομάδες της γειτονιάς, φορτηγά παράδοσης τροφίμων πόρτα-πόρτα, άδεια απ’ τη δουλειά κι ασφάλιση των ανέργων- μπορεί να επιφέρουν αυτό το είδος συνεργασίας που χρειαζόμαστε, την αίσθηση ότι βρισκόμαστε σ’ αυτή την κατάσταση από κοινού κι ότι την παλεύουμε από κοινού.

Όπως ίσως γνωρίζετε, στη Γερμανία με το AfD έχουμε ένα εκ των πραγμάτων ναζιστικό κόμμα με 94 έδρες στο κοινοβούλιο. Η σκληρή ναζιστική δεξιά κι άλλες ομάδες που συνδέονται με πολιτικούς του AfD, χρησιμοποιούν τον κορονοϊό για την προπαγάνδα τους. Διαδίδουν (ψευδείς) αναφορές σχετικά με τον ιό κι απαιτούν αυταρχικότερα μέτρα απ’ την κυβέρνηση: περιορισμό των πτήσεων κι απαγόρευση εισόδου σε μετανάστες, κλείσιμο των συνόρων και καταναγκαστική καραντίνα…

Οι απαγορεύσεις ταξιδιών και το κλείσιμο των συνόρων αποτελούν αιτήματα μέσω των οποίων η ριζοσπαστική δεξιά επιθυμεί να φυλετικοποιήσει τις ασθένειες οι οποίες είναι τώρα παγκόσμιες. Πρόκειται, φυσικά, για ανοησίες. Σήμερα, δεδομένου ότι ο ιός βρίσκεται ήδη καθ’ οδόν μιας καθολικής εξάπλωσης, το συνετό είναι να εργαστούμε για την ανάπτυξη εκείνου τους είδους ανθεκτικότητας της δημόσιας υγείας στην οποία ανεξαρτήτως του ποιος εμφανίζεται με μια μόλυνση να κατέχουμε τα μέσα να τον περιθάλψουμε και να τον θεραπεύσουμε. Φυσικά, αν σταματήσουμε τη ληστεία της γης των ανθρώπων παγκοσμίως, τότε μπορούμε να σταματήσουμε και την ανάδυση των παθογόνων.

Ποιες θα ήταν βιώσιμες αλλαγές;

Για να μειώσουμε την ανάδυση εξάρσεων νέων ιών, χρειάζεται ν’ αλλάξει ριζικά η παραγωγή τροφίμων. Η αυτονομία των αγροτών κι ένας ισχυρός δημόσιος τομέας μπορεί να περιορίσει τις περιβαλλοντικές καταστροφές και τη διαφυγή παθογόνων απ’ το φυσικό τους οικοσύστημα. Εισαγωγή ποικιλιών ζώων και καλλιεργειών -κι η στρατηγική επαναφορά της «άγριας φύσης»- τόσο στο επίπεδο του χωραφιού όσο και σε περιφερειακό. Να επιτραπεί στα ζώα που προορίζονται για τρόφιμα ν’ αναπαράγονται επί τόπου ώστε να περνούν στις επόμενες γενιές ελεγμένες ανοσίες. Δίκαιη παραγωγή και δίκαιη κυκλοφορία. Επιδότηση στήριξης των τιμών και προγραμμάτων για τις αγορές των καταναλωτών που να υποστηρίζουν την αγροοικολογική παραγωγή. Υπεράσπιση αυτών των πειραμάτων τόσο απ’ τους καταναγκασμούς που επιβάλλουν τα νεοφιλελεύθερα οικονομικά στα άτομα και τις κοινότητες, όσο κι απ’ την απειλή της ηγούμενης απ’ το κεφάλαιο κρατικής καταστολής.

Τι θα πρέπει ν’ απαιτούν οι σοσιαλιστές μπροστά στις αυξανόμενες δυναμικές των εξάρσεων των ασθενειών;

Πρέπει να μπει μια για πάντα ένα τέλος στις αγροεπιχειρήσεις ως τρόπο κοινωνικής παραγωγής, αν όχι για τίποτα άλλο, έστω για λόγους δημόσιας υγείας. Η υψηλά κεφαλαιοποιημένη παραγωγή τροφίμων εξαρτάται σε πρακτικές που θέτουν σε κίνδυνο το σύνολο της ανθρωπότητας, βοηθώντας σ’ αυτή την περίπτωση την απελευθέρωση μιας νέας θανατηφόρας πανδημίας. Πρέπει ν’ απαιτήσουμε την κοινωνικοποίηση των συστημάτων τροφίμων μ’ έναν τέτοιο τρόπο που τέτοια επικίνδυνα παθογόνα ούτε καν θα εμφανίζονται. Αυτό απαιτεί την επανενσωμάτωση της παραγωγής τροφίμων αρχικά στις ανάγκες των αγροτικών κοινοτήτων. Αυτό απαιτεί αγροοικολογικές πρακτικές που προστατεύουν το περιβάλλον και τους αγρότες που καλλιεργούν το φαγητό μας. Κοιτώντας την μεγάλη εικόνα, πρέπει να θεραπεύσουμε τα μεταβολικά ρήγματα που διαχωρίζουν τα οικοσυστήματά μας απ’ τις οικονομίες μας. Εν ολίγοις, έχουμε να κερδίσουμε έναν πλανήτη ολόκληρο.

Σας ευχαριστούμε πολύ για τη συνέντευξη.

Κάποιες επιπλέον ερωτήσεις, για την αναδημοσίευση της συνέντευξης στην Ιταλία

Θα ήθελα να σχολιάσετε την στάση των αρχών του Ηνωμένου Βασιλείου, να μην λάβουν δραστικά μέτρα ώστε να περιοριστεί η εξάπλωση του ιού, αλλά να ποντάρουν στην ανοσία της αγέλης. Γράψατε: Αυτό είναι μια αποτυχία που προμοτάρεται ως λύση. Μπορείτε να το εξηγήσετε;

Οι Συντηρητικοί, ακολουθώντας τα βήματα των ΗΠΑ, διαβεβαιώνουν ότι η άρνηση υγειονομικής περίθαλψης είναι η καλύτερη θεραπεία. Η κυβέρνηση ποντάρει, μέσω της αργοπορημένης απάντησης της, στη διάδοση του Covid-19 μέσα στον πληθυσμό έτσι ώστε να καταλήξουμε στην ανοσία της αγέλης, προστατεύοντας τους πιο ευάλωτους. Αυτή η πρακτική έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον όρκο που δίνουν οι γιατροί, «να μην βλάψουν», αυτό είναι «ας κάνουμε την μεγαλύτερη ζημιά».

 Η ανοσία της αγέλης αντιμετωπίζεται στους επιδημιολογικούς κύκλους, ως ένα βρώμικο παράπλευρο κέρδος από μια έξαρση. Αρκετός κόσμος φέρει αντισώματα τα οποία ανέπτυξε στην προηγούμενη έξαρση, έτσι κρατάει τον αριθμό του ευάλωτου πληθυσμού αρκετά χαμηλό, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αναπτυχθεί κάποια νέα λοίμωξη, ακόμα και σε αυτούς που δεν έχουν εκτεθεί ξανά. Συνήθως δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια παρενέργεια, εάν ο εν λόγω παθογόνος οργανισμό, εξελίσσεται κάτω του γενικού πληθυσμού.

Θα ήταν αρκετά αποτελεσματικό να συμπεριλάβουμε τέτοιου είδους ανοσία στις καμπάνιες εμβολιασμού. Συνήθως για να λειτουργήσει μια τέτοια επίδραση χρειάζεται να έχει εμβολιαστεί μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Κάτι το όποιο, εάν εξαιρέσουμε την αποτυχία της αγοράς να παράγει εμβόλια, είναι εφικτό αφού σχεδόν κανένας δεν πεθαίνει από αυτά.

Δεδομένης της διαδρομής θανάτου μιας θανατηφόρας πανδημίας, κανένα δημόσιο σύστημα υγείας δεν θα αναζητούσε ενεργά ένα τέτοιου είδους επιφαινόμενο ως καθοριστικό στόχο. Καμία κυβέρνηση, που έχει ως υποχρέωση την προστασία της ζωής των πολιτών, δεν θα επέτρεπε την ανεμπόδιστη εξάπλωση ενός παθογόνου. Όποια και εάν είναι τα μέτρα που έχουν παρθεί για την καθυστέρηση της εξάπλωσης, εάν μια κυβέρνηση είναι ήδη ένα βήμα πίσω δεν μπορεί να ασκήσει τέτοιον μαγικό έλεγχο. Μια παραμελημένη εκστρατεία θα σκοτώσει τεράστιο αριθμό ανθρώπων που ανήκουν στον ευάλωτο πληθυσμό, τους οποίους υποτίθεται οι Συντηρητικοί θέλουν να προστατέψουν. Αλλά καταστρέφοντας το χωριό για να το σώσεις είναι βασική προϋπόθεση ενός Κράτους με τον πιο επιθετικό ταξικό χαρακτήρα. Είναι δείγμα μιας εξουθενωμένης αυτοκρατορίας, που όντας ανίκανη να ακολουθήσει την Κίνα και τις άλλες χώρες ξεκινάει μια μάχη, όπου προσποιείται ότι οι αποτυχίες τις είναι η λύση.

Στην Ιταλία, πέραν της καραντίνας και μερίδας κόσμου που δουλεύει από το σπίτι, πολλοί εργαζόμενοι συνεχίζουν να πηγαίνουν κάθε μέρα στη δουλειά. Πολλά μαγαζιά είναι κλειστά, αλλά από την άλλη τα περισσότερα εργοστάσια είναι ανοιχτά, ακόμα και αυτά που δεν παράγουν είδη πρώτης ανάγκης. Πρόσφατα τα συνδικάτα και η ιταλική ομοσπονδία έφτασαν σε μία συμφωνία σχετικά με μέτρα προστασίας και ασφάλειας στους χώρους εργασίας, που δίνει μόνο προτάσεις στις εταιρίες σχετικά με την απόσταση, με την καθαριότητα και την χρήση μάσκας χωρίς ιδιαίτερη ακρίβεια. Υπάρχουν πολλοί λόγοι να πιστέψει κανείς ότι αυτά τα μέτρα δεν θα τηρηθούν. Ποια είναι η άποψη σας σχετικά με αυτό και επίσης είναι η δύναμη των εργαζομένων μια επιδημιολογική μεταβλητή;

Οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζονται ως τροφή για τα κανόνια. Όχι μόνο στο πεδίο μάχης αλλά και στο σπίτι. Εδώ έχουμε έναν ιό που εξαπλώνεται στον ιταλικό πληθυσμό με έναν ρυθμό που υπερβαίνει τον ρυθμό εξάπλωσης στην Κίνα, και το κεφάλαιο προσποιείται ότι είναι επιχείρηση, δικιά του επιχείρηση, όπως πάντα. Κάθε είδους διαπραγμάτευσης που επιτρέπει σε αυτήν την δουλειά να συνεχιστεί χωρίς προφυλάξεις βιολογικού επιπέδου είναι καταστροφική, τόσο για τους εργαζομένους-πλέον θα δίνετε την εντύπωση ότι θα ανέχεστε το οτιδήποτε- όσο και για την υγεία του έθνους.

Εάν όχι για την αξιοπιστία των συνδικάτων σας, τότε για τις ζωές σας και τους ευάλωτους συναδέλφους και συμπολίτες σας: Κλείστε αμέσως τα εργοστάσια. Η άνοδος των κρουσμάτων στην Ιταλία είναι τρομακτική, που καμία καραντίνα και καμία διαπραγμάτευση συνθηκών εργασίας, δεν θα είναι αρκετά για να σταματήσουν την εξάπλωση. Ο Covid-19 είναι εξαιρετικά μεταδοτικός και κάτω από ιατρικά αδιέξοδα εξαιρετικά θανατηφόρος για να ληφθούν μόνο μικρο-μέτρα. Η Ιταλία έχει προσβληθεί από έναν ιό που την έχει ισοπεδώσει.

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η Ιταλία πρέπει να συνέλθει άμεσα.

Ναι, οι εργαζόμενοι συστηματικά κρατάνε την χώρα κατά την διάρκεια δύσκολων και επικίνδυνων καιρών καθώς και θανατηφόρων εξάρσεων. Όμως εάν η δουλειά τους, δεν είναι αναγκαία κατά την διάρκεια μιας καραντίνας, σταματήστε την. Η κυβέρνηση πρέπει σε αυτήν την περίπτωση να καταβάλλει τον μισθό των εργαζομένων που σταμάτησαν να εργάζονται για το καλό του εθνικού συστήματος υγείας.

Εάν συνεχίσουν να λειτουργούν τα εργοστάσια που παράγουν είδη που δεν είναι πρώτης ανάγκης, αυτό σημαίνει ότι η διοίκηση και οι «φραγκάτοι» δεν δίνουν δεκάρα για εσένα. Ακόμα και τώρα, ο οικονομικός διευθυντής πάνω, αποδεικνύεται πολύ χαρούμενος να ενσωματώσει τους νεκρούς εργαζομένου, στα έξοδα της παραγωγής, εάν μπορεί να ξεφύγει με αυτό.

Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που οι κάτοικοι της περιοχής απωθήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας. Ο Ιστορικός Σέλντομ Γουάτς ανέφερε μια απρόσμενη ανατροπή στον πρώιμο καταστροφικό καπιταλισμό.

Πάνω στη βιασύνη τους να σώσουν τον εαυτό τους από την πανούκλα, φεύγοντας, οι φλωρεντινοί δικαστικοί ανησυχούσαν ότι ο απλοί άνθρωποι που έμειναν πίσω θα έπαιρναν τον έλεγχο της πόλης. Ο φόβος ήταν ίσως δικαιολογημένος. Το καλοκαίρι του 1378, όταν φραξιονιστικές αντιπαραθέσεις περιθωριοποίησαν προσωρινά την υψηλή τάξη της Φλωρεντίας, επαναστατημένοι εργάτες πήραν τον έλεγχο της κυβέρνησης και παρέμειναν στην εξουσία για κάποιους μήνες.

Μερικοί μήνες σήμερα, μπορούν να σώσουν χιλιάδες ζωές. Με πολλές χώρες να έχουν 10 μέρες περιθώριο για να βρεθούν στην θέση της Ιταλίας, οι εργαζόμενοι στην Ιταλία μπορούν να προσφέρουν ένα παράδειγμα για τον υπόλοιπο κόσμο, ότι η ζωή των καθημερινών ανθρώπων αξίζει παραπάνω από το κέρδος κάποιου.

Ο Rob Wallace είναι εξελικτικός βιολόγος και φυλογεωγράφος δημόσιας υγείας, συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Είναι συγγραφέας του Big Farms Make Big Flu. Επίσης συμμετέχει και στην συγγραφή των βιβλίωνNeoliberal Ebola: Modeling Disease Emergence from Finance to Forest and Farm, και Clear-Cutting Disease Control: Capital-Led Deforestation, Public Health Austerity, and Vector-Borne Infection. Υπήρξε σύμβουλος του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ και κέντρων ελέγχων και πρόληψης ασθενειών.

 http://prin.gr/?p=30066&fbclid=IwAR1FXTDQdoUMfWGUQs_aWjrNs81CArEnXClNoo5NqzTnFWy94MAhGLbIqH8