Τα γεγονότα σε ξεπερνούν. Οση στασιμότητα και αν στοιβάζεται στις ζωές μας. Δημιουργούμε απόψεις και απαντούμε ακαριαία σε ερωτήσεις που τίθενται. Διαμορφώνουμε στάσεις πάνω σε διαδοχές γεγονότων. Τοποθετούμαστε, διεκδικούμε την ορθότητα της στάσης μας, επιχειρηματολογούμε ατελείωτα. Ενώ τα γεγονότα μας ξεπερνούν. Και μεις στεκόμαστε στάσιμοι και ταυτόχρονα δέσμιοι της ταχύτητας των ερωτήσεων. Κάθε είδηση είναι ένα νέο πεδίο, κάθε πεδίο μια νέα αφορμή να απαντήσουμε. Το ερώτημα όμως είναι αν γινόμαστε επικαιρικοί, εφήμεροι μέσα στην αντανακλαστική μας στάση. Αν, μέσα στη βιασύνη μας να δώσουμε απαντήσεις στο κάθε τι, χάνουμε την ίδια την ουσία των πραγμάτων. Γιατί η ουσία βρίσκεται στη διατύπωση του ερωτήματος και όχι στην απάντηση.
Πριν από λίγες ημέρες ξαναδιάβαζα το ποιητικό βιβλίο ενός φίλου. «Ζούμε μια εποχή απόλυτης αναρχίας στην απάντηση/ και στυγνής δικτατορίας στην ερώτηση./ Χρειαζόμαστε/ μια μέση κατάσταση». Είναι από το ποίημα «SPUTNIK 2017», από το βιβλίο «Εξυπερύ σημαίνει χάνομαι» του Γιάννη Στίγκα. Είναι ένα ποίημα που έχει τύχει να διαβάσω πολλές φορές, ένας στίχος που πάντοτε εκτιμούσα για τα δομικά του προτερήματα και την ποιητική του αμεσότητα. Τη φορά όμως αυτή κόλλησα στον στίχο. Ακριβώς γιατί πιστεύω πως μπορεί να λειτουργήσει ερμηνευτικά απέναντι στην εποχή που ζούμε.
Για να είμαι πιο ξεκάθαρος. Δεν ερμηνεύουμε τον στίχο. Τον προσαρμόζουμε. Το ποίημα γράφτηκε το 2017 σε μια εποχή που μοιάζει να είναι αιώνες μακριά. Η ποίηση όμως μας παραχωρεί το προνόμιο, τη δυνατότητα μεταφοράς νοήματος από τη μία συνθήκη στην άλλη. Είναι λοιπόν εύλογη η προσαρμογή. Μια και η δική μας εποχή περιέχει περισσότερη δικτατορία στην ερώτησή της από ποτέ. Και μιλώ για την περίπτωση της πανδημίας.
Γιατί αν η ερώτηση είναι «Πώς θα αντιμετωπίσουμε την πανδημία;», το παιχνίδι είναι χαμένο από την αρχή. Οι αλλαγές και οι μετατοπίσεις που βιώσαμε όλο το προηγούμενο διάστημα απέδειξαν πως αυτό που ζούμε δεν είναι μια απλή περίπτωση διαχείρισης, αλλά κάτι βαθιά δομικό. Δεν περιγράφει τη στάση μας απέναντι σε ένα συμβάν, αλλά τη στάση μας απέναντι στην ίδια τη ζωή. Και μαζί σε μια σειρά από πτυχές της. Απέναντι στη δημοκρατία, απέναντι στην υγεία, απέναντι στο ίδιο τον θάνατο. Οι απαντήσεις μας όμως ξεκινούν και τελειώνουν στη σφαίρα της διαχείρισης. Το πρωταρχικό, αυτό με το οποίο οι ίδιες οι ζωές μας έρχονται καθημερινά σε επαφή υπό τη μορφή ερωτήματος, παραμένει ανέγγιχτο. Το ορθό ή το λάθος διατυπώνονται πάντοτε ως προς τους όρους αντιμετώπισης της πανδημίας.
Αλλά οι πραγματικές ερωτήσεις είναι ακριβώς αυτές που θα έπρεπε να έχουν προηγηθεί. «Είναι η υγεία δημόσιο αγαθό;», «Είναι συμβατό το κέρδος με την υγεία;», «Είναι δυνατόν το μόνο μέτρο προστασίας της ζωής να είναι η παύση της;», «Πόσο σταθερή είναι μια δημοκρατία που ανά πάσα στιγμή οι δομικοί της όροι μπορούν να περιστέλλονται;». Αυτές είναι κάποιες ερωτήσεις που ποτέ δεν διατυπώνονται. Οταν η μόνη διατυπωμένη ερώτηση είναι το διαρκές «Πώς θα αντιμετωπίσουμε την πανδημία;», τότε ακόμα και η περίπτωση του λάθους γίνεται αποδεκτή. Ως αστοχία, ναι, αλλά ταυτόχρονα ως μια προσπάθεια (έστω λανθασμένη) απάντησης του μόνου δυνατού ερωτήματος. Γιατί τελικά εξουσία σημαίνει όχι να ορίζεις τις απαντήσεις σου ως ορθές αλλά να επιβάλεις τις ερωτήσεις σου ως τις μόνες που μπορούν να διατυπωθούν. Επιτρέποντας στον εαυτό σου το σφάλμα ως αποδεκτό κομμάτι μιας διαδικασίας. Το θέμα λοιπόν δεν είναι να δώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ή ακριβείς απαντήσεις. Το θέμα είναι να επαναδιατυπώσουμε τις ερωτήσεις.
Και ίσως τελικά αυτό το στοιχείο να είναι και ένα από τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία της ποίησης. Το γεγονός δηλαδή πως, αν μπούμε μέσα της με τον κατάλληλο τρόπο (που θα πει: χωρίς να σκουπίσουμε τα παπούτσια μας), θα είμαστε πάντοτε αντιμέτωποι με τα πραγματικά ερωτήματα. Με τους τρόπους με τους οποίους ο κόσμος απαντάει στον εαυτό του. Ή όπως λέει το ίδιο ποίημα σε άλλο του σημείο:
«Σιγά σιγά
βρίσκω μέσα μου τις λέξεις
για να επιζήσω κουβεντιαστά
Αυτό δεν είναι σχέδιο πτήσης
Είναι το δικό μου
επείγον πολίτευμα»
https://www.efsyn.gr/nisides/anohyroti-poli/287345_i-diktatoria-ton-erotiseon-me-aformi-enan-stiho
