Μεγάλη πορεία

Στα χρόνια της εφηβείας μου ένα έργο του Μίλαν Κούντερα, «Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι», με επηρέασε καθοριστικά. Συχνά από τα μυθιστορήματα που διαβάζω, μετά την πάροδο ενός ικανού διαστήματος, θυμάμαι πολύ αμυδρά την υπόθεση, ενώ σπάνια αποθησαυρίζω ατάκες των ηρώων χωρίς να ανατρέξω επισταμένως στο βιβλίο. Αυτό που συνήθως μου μένει είναι η επίγευση του αισθήματος που αφήνει κάθε βιβλίο. Όμως υπάρχουν και εξαιρέσεις: «Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι» μου διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη μου για τις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ήταν το έναυσμα για να ανατρέξω και σε άλλα βιβλία και το κυριότερο να μην ασχολούμαι μόνο με τις αφηρημένες ιδέες αλλά να διαπιστώσω, στα πλαίσια του εφικτού, με ποιο τρόπο συγκεκριμένες ιδεολογίες, διαστρεβλωμένα ή μη, έχουν εφαρμοσθεί στην πράξη. Ήταν ένα πρώτο δίδαγμα για το ότι οι καλύτερες των προθέσεων μπορούν να οδηγήσουν στα χειρότερα των αποτελεσμάτων.

Μέσα στο συγκεκριμένο βιβλίο αναλύονται διάφορα θέματα με το γνωστό ύφος του Κούντερα που αναμειγνύει περίτεχνα δοκιμιακό υλικό με μυθιστορηματική πλοκή σε μια αγαστή αρμονία. Γνωρίζει δηλαδή τη δοσολογία ώστε να μη χωλαίνει ούτε το ένα, ούτε το άλλο, αλλά αντίθετα οι σκέψεις του συγγραφέα να προκύπτουν από στέρεους μυθιστορηματικούς ήρωες, που ακολουθούν με συγγραφική επιδεξιότητα τη μυθιστορηματική τους πορεία.

Έτσι είχα επηρεαστεί καθοριστικά και από αυτά τα αποσπάσματα που τα παραθέτω επακριβώς για να αποφύγω, όσο το δυνατόν, τις παρανοήσεις: «Η ιδέα της Μεγάλης Πορείας είναι το πολιτικό κιτς που ενώνει τους ανθρώπους της αριστεράς όλων των εποχών και όλων των τάσεων. Η Μεγάλη Πορεία είναι το υπέροχο βάδισμα προς τα εμπρός, το βάδισμα προς την αδερφοσύνη, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την ευτυχία και πιο μακριά ακόμα, παρ΄ όλα τα εμπόδια, γιατί πρέπει να υπάρχουν εμπόδια για να είναι η πορεία η Μεγάλη Πορεία»… «Είναι ωραία να ονειρεύεται κανείς ότι αποτελεί μέρος ενός πλήθους που πορεύεται και προχωρεί διαμέσου των αιώνων»… «Έχω ήδη πει ότι αυτό που κάνει την αριστερά, αριστερά, είναι το κιτς της Μεγάλης Πορείας. Η ταυτότητα του κιτς δεν προσδιορίζεται από μια στρατηγική πολιτική αλλά από εικόνες, μεταφορές, ένα λεξιλόγιο».

Ο Κούντερα το 1983 που πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο και καθώς τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού υφίστανται ακόμα φαινομενικά ακμαία, λίγο πριν την κατάρρευση τους και ενώ στην Ε.Ο.Κ δεν έχουν γίνει μέλη ακόμα ούτε καν η Ισπανία με την Πορτογαλία, ανασύρει τις μνήμες του από τις υποχρεωτικές παρελάσεις ή πορείες του ανατολικού μπλοκ, ως αφορμή για αναγωγή σε γενικότερα συμπεράσματα. Εξάλλου το 1983 και στη Δυτική Ευρώπη το κράτος πρόνοιας ως αντίρροπη δύναμη στο φόβο του κουμμουνισμού καλά κρατεί. Οι διεκδικήσεις μέσω των μεγάλων πορειών δεν κυνηγούν το καλό αλλά συχνά πυκνά στρέφονται μόνο προς το καλύτερο. Έτσι οι μεγάλες λέξεις, ισότητα, δικαιοσύνη χρησιμοποιούνται στις μεγάλες πορείες συχνά κούφιες περιεχομένου, σηματοδοτώντας τις περισσότερες φορές τον συμμετοχικό ή διεκδικητικό εκφυλισμό των πορειών.

Έχει ο καιρός όμως γυρίσματα. Το σιδηρούν παραπέτασμα κατέρρευσε σαν πύργος από τραπουλόχαρτα και ο αριθμός των χωρών που μετέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι τόσο μεγάλος που μπαίνει πια ως ερώτηση στο άχρηστο τέστ των ηλίθιων δεξιοτήτων του ΑΣΕΠ. Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά συνειδητοποιώ πώς οι πορείες δεν είναι κάποιο αρχαϊκό εργαλείο διεκδικήσεων ή μια υπόμνηση συλλογικότητας αλλά συχνά ο μόνος δρόμος να διεκδικήσεις η ζωή σου να μην πάει από το κακό στο χειρότερο. Βέβαια σε μια διαπίστωση του ο Κούντερα για την αριστερά νομίζω πως εξακολουθεί να είναι δραματικά επίκαιρος. Χωρίς στρατηγική πολιτική παρά μόνο με τη χρησιμοποίηση των ίδιων εικόνων, των ίδιων μεταφορών και του ίδιου λεξιλογίου και οι πορείες δεν μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα. Η αριστερά απλώς ευλογεί τα εικονίσματα και μετράει τα κουκιά της, που τα βρίσκει συνεχώς λειψά.

Φωτογραφία: Η Μελίνα Μερκούρη στην πρώτη μεγάλη πορεία γυναικών στην Κύπρο το 1975