Ο Μπαλτίς και το πολιτικά ορθό

Λίγες ημέρες πριν, δύο αδερφές (26 και 30 χρόνων) ξεκίνησαν συλλογή υπογραφών για την απομάκρυνση από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ), ενός πίνακα του Μπαλτίς.

Ο πίνακας «Η Τερέζ ονειρεύεται» απεικονίζει ένα μικρό κορίτσι με ανοιχτά τα πόδια και εμφανές το εσώρουχο της να ονειρεύεται με τα μάτια κλειστά, ενώ η γάτα της τρώει από ένα πιατάκι στο πάτωμα. 11.500 άτομα υπέγραψαν υπέρ της συγκεκριμένης αίτησης, το ΜΕΤ αρνήθηκε να απομακρύνει τον πίνακα και ένας ατελείωτος διάλογος ξεκίνησε. Μέχρι πού μπορεί να φτάσει το πολιτικά ορθό και μέχρι πού μπορεί να φτάσει η τέχνη;

Το γεγονός πως στην αίτηση οι δύο κοπέλες συνέδεσαν την κίνησή τους με τα σκάνδαλα σεξουαλικής παρενόχλησης στο Χόλιγουντ (λέγοντας ουσιαστικά πως ο Μπαλτίς ήταν κάποιος που χρησιμοποίησε το στάτους του για να εκμεταλλευτεί μικρά κορίτσια) συνέδεσε την υπόθεση με προηγούμενα debate. Η ίδια η αίτηση διευκρινίζει πως δεν προτρέπει σε λογοκρισία και προτείνει διαφορετική σήμανση του πίνακα ή κάποια διευκρινιστικά σχόλια.

Τόσο ο τίτλος της όμως όσο και η προτροπή απομάκρυνση περιγράφουν ακριβώς αυτό: λογοκρισία. 

Κατ' αρχήν το να λες πως ένας πίνακας του Μπαλτίς «υποστηρίζει την ηδονοβλεψία και τη μετατροπή των παιδιών σε αντικείμενα» (όπως λέει η αίτηση) επειδή ο πίνακας παρουσιάζεται «χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις» δεν αποτελεί πολιτικά ορθή ανάγνωση, αλλά απλή ηλιθιότητα. Ή, για να το πω πιο ορθά, λάθος ανάγνωση του έργου. 

Οι πίνακες του Μπαλτίς περιγράφουν τη σαγηνευτική χροιά του εφιάλτη. Η γεωμετρία, η επιλογή των χρωμάτων και οι αντιθέσεις ανάμεσά τους και κυρίως η σκηνοθεσία των πινάκων μάς εισάγουν σε έναν ονειρικό κόσμο που μονίμως κάτι καραδοκεί.

Δεν είμαστε σίγουροι τι είναι αυτό, τα πρόσωπα στον πίνακα δεν το μαρτυρούν, τα στοιχεία που μας δίνει ο ζωγράφος είναι σχεδόν πάντοτε ελλιπή. Η ιστορία δεν ειπώνεται, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει εκεί ολόκληρη.

Ο περίπλοκος αισθησιασμός των σωμάτων –όπως αυτός περιγράφεται συνήθως από τις ηρωίδες- δεν μοιάζει να έχει ως στόχο τη διέγερση του θεατή. Συνήθως συνυπάρχει με την ψυχρότητα του δωματίου ή το επιθετικό μειδίαμα ενός δευτερεύοντος προσώπου ή το θολό ενός ονειρικού διακόσμου δημιουργώντας έτσι μια περίπλοκη συνθήκη διαλεκτικής.

Ο αισθησιασμός γίνεται συχνά τρόπος ώστε να περιγραφεί ο φόβος, ο κίνδυνος, η μοναξιά, η απομόνωση, η ενηλικίωση ή ακόμη και η αθωότητα. Ισως γι' αυτό και τα κορίτσια που περιγράφει ο Μπαλτίς να μην είναι ποτέ ακριβώς όμορφα.

Τα πρόσωπά τους δεν σε ελκύουν, τα σώματά τους είναι συνήθως ζωγραφισμένα με αδρές γραμμές.

Οι λεπτομέρειες –όταν υπάρχουν- συναντιούνται αποκλειστικά στο πρόσωπο δημιουργώντας έναν ανοίκειο ρεαλισμό.

Αυτό που πάντοτε έβρισκα μεγαλειώδες στον Μπαλτίς είναι η απλότητα του μοντερνισμού του. Το πώς με μια απλή μετατόπιση ενός και μόνο στοιχείου της σύνθεσης μας εισάγει από τον ρεαλισμό της απεικόνισης στην πολυσημία του ονείρου. Δημιουργώντας ταυτόχρονα μια ατμόσφαιρα σχεδόν θρησκευτική χωρίς ποτέ να απεικονίζει θρησκευτικά θέματα. 

Ασχετα από την πολιτική ορθότητα, ίσως ήρθε πια η ώρα να μετακινηθούμε από τη θέση αυτή που επιτάσσει η τέχνη να είναι φορέας μηνυμάτων.

Η στάση αυτή δεν περιγράφει τίποτα περισσότερο από την υποβάθμιση της τέχνης σε μηχανισμό προπαγάνδας.

Προπαγάνδας όχι υποχρεωτικά πολιτικής, αλλά θρησκευτικής ή ηθικής αισθητικής ή οτιδήποτε άλλο. Ως ένας τρόπος να σε πείσουν να κάνεις κάτι (στην συγκεκριμένη περίπτωση να πειστείς υπέρ της παιδεραστίας και της ηδονοβλεψίας). 

Ως αναπαράσταση η τέχνη χωρά οτιδήποτε υπάρχει σε αυτόν τον κόσμο χωρίς να το προτείνει. Τον φόνο, την αιμομιξία, τον κανιβαλισμό, οτιδήποτε. Η στάση των δύο ατόμων σε σχέση με τον Μπαλτίς είναι εξίσου γελοία με το να σταματούσαν μια παράσταση του Οιδίποδα Τυράννου επειδή ουσιαστικά μας προτρέπει σε αιμομικτικές πράξεις (αφού τις απεικονίζει). 

Το πολιτικά ορθό ως εργαλείο ή ως εφαλτήριο ώστε να ξεκινήσει μια συζήτηση για ό,τι μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε δεδομένο σε σχέση με τα φύλα, τις σχέσεις, τη γλώσσα κτλ ορίζεται ως απαραίτητο.

Αυτό που είναι προβληματικό είναι η εμμονή σε έναν ηθικά ρευστό κόσμο να επιβληθούν ηθικά όρια απαγόρευσης βασισμένα σε έναν υποκειμενισμό που παρακάμπτει στην πραγματικότητα τις ελευθερίες στο όνομα μιας συγκεχυμένης ανάγνωσης του πολιτικά ορθού. 

tsalapatis.blogspot.gr

https://www.efsyn.gr/arthro/o-mpaltis-kai-politika-ortho