Γιάννης Σιώτος*
Ισως η πιο γλαφυρή περιγραφή αυτού που οι γραφιάδες
εκφράζουν με τη λέξη «αυτοπροσδιορισμός» και τη φράση «αποτύπωση του
περιβάλλοντος» έγινε από τον Μπαλζάκ όταν στις «Χαμένες Ψευδαισθήσεις» έγραφε
για την επιστολή του υποψήφιου αυτόχειρα Λυσιέν, τις συνθήκες που τον οδήγησαν
σε αυτό το σημείο και όσα ακολούθησαν. Με τον ρεαλιστικό λυρισμό του, ο Γάλλος
κλασικός ψηφοδέτησε το ψηφιδωτό της ζωής ενός ανθρώπου και τον δρόμο που
ακολούθησε για να φτάσει μέχρι εκεί.
Σήμερα, με την απειλή του κορονοϊού να αλλάζει εμάς, τον
τρόπο της ζωής μας και το περιβάλλον μας, είναι πιο επιτακτική από ποτέ άλλοτε
η ανάγκη κάθε άνθρωπος να προσδιορίσει το σημείο στο οποίο βρίσκεται, τις
διαδρομές που επέλεξε για να φτάσει μέχρι εκεί αλλά και εκείνες που ανοίγονται
μπροστά του.
Να αντιληφθεί τις αλλαγές και να επιλέξει ποιες από αυτές
καλυτερεύουν τη ζωή του και ποιες τον σκλαβώνουν. Η αλήθεια είναι ότι
διανοούμενοι, επιστήμονες και πολιτικοί από όλο τον κόσμο, τους τελευταίους
μήνες έχουν γράψει πολλά για το τι «θα» φέρει ο κορονοϊός.
Ελάχιστοι όμως έχουν ασχοληθεί με το τι ήδη έχει φέρει
στην πολιτική κι οικονομική διακυβέρνηση του πλανήτη. Σε αυτούς τους έξι περίπου μήνες, έχουν γίνει πάρα πολλά τα οποία θα
χρειάζονταν χρόνια ή και δεκαετίες για να συμβούν. Ομοια με τους
ζυμομύκητες που επιταχύνουν τη ζύμωση του μούστου για να γίνει κρασί, έτσι και
οι «ηγεσίες» αξιοποίησαν τον κορονοϊό για να επιβάλουν ανεπίστρεπτες αλλαγές
στην καθημερινότητα, στην εργασία αλλά και στη δημοκρατία.
Σε αυτό το
εξάμηνο, με πρόσχημα την πανδημία, οι πολιτικές ελίτ έχουν μετακινήσει τα
θεσμικά όρια της δημοκρατίας, περιορίζοντας ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες
με το πρόσχημα του «δημόσιου συμφέροντος». Αλλοτε με απροκάλυπτα αυταρχικές
πρακτικές σαν και αυτές του Μπολσονάρο και του Τραμπ και άλλοτε με την επίφαση
παροδικών και συγκυριακών κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών που βασίζονται –και– σε
ψήφους υπηρετών πολλών αφεντάδων, έχουν επιβληθεί τρόποι και μέθοδοι
διακυβέρνησης στις οποίες οι ηγέτες και οι ηγετίσκοι, επικαλούμενοι «ανωτέρα βία»
ή το «συμφέρον της κοινωνίας», επιβάλλουν αποφάσεις που αυτοί θεωρούν
«δέουσες».
Η διολίσθηση
προς τον αυταρχισμό με την παραχώρηση ιδιωτικού χώρου προς όφελος –δήθεν– του
δημόσιου συμφέροντος, είναι μία πραγματικότητα η οποία πολύ δύσκολα θα μπορέσει
να ανατραπεί στο μέλλον, καθώς οι εξουσίες ήδη το αντιμετωπίζουν ως κεκτημένο.
Από τον Μάρτιο
οι αλλαγές που επιβλήθηκαν στην εργασία είναι μη αναστρέψιμες. Μέσα σε λίγους
μήνες η εργασία αποσυνδέθηκε από τον τόπο και τον χρόνο και προσδέθηκε στο «όσο
δουλεύεις τόσο πληρώνεσαι». Πρόκειται για βίαιη προσαρμογή στις απαιτήσεις της
ψηφιακής και μεταψηφιακής οικονομίας, οι οποίες απαιτούν από τον εργαζόμενο να
«παραιτηθεί» από τα δικαιώματα που αφορούν στο ωράριο, στον ελεύθερο χρόνο και
στις κατοχυρωμένες αμοιβές. Η αγορά εργασίας του μέλλοντος θα είναι επίσης, σε
μεγάλο βαθμό, απαλλαγμένη από τα γνωρίσματα της εντοπιότητας και της γλώσσας
που τη χαρακτήριζαν μέχρι πρόσφατα.
Η διάρρηξη της
σχέσης του τόπου της εργασίας με τον τόπο διαμονής και η γλωσσολογική ελευθερία
που απαιτεί η τηλεργασία, είναι η θρυαλλίδα η οποία θα φέρει δομικές αλλαγές
στον εθνικό χάρτη της εργασίας. Σε αυτή την αγορά, ο εργοδότης δεν θα
προσλαμβάνει εργαζόμενους, αλλά «συνεργάτες» που θα πληρούν τις προϋποθέσεις
που αυτός έχει θέσει. Πρόκειται για μια «αγορά» εργασίας χωρίς περιορισμούς και
όρια, η οποία αργά ή γρήγορα θα ανατρέψει εργασιακά κεκτημένα δύο αιώνων και θα
επιταχύνει την κατάρρευση των εθνικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης.
Ο κορονοϊός επαναπροσδιόρισε και τις έννοιες: «καταναλωτής» και «πολίτης». Δεν έχει παρά να
αναζητήσει κανείς τους τζίρους των κολοσσών του ηλεκτρονικού εμπορίου για να
αντιληφθεί ότι η πανδημία επηρέασε ακόμα περισσότερο την αίσθηση του «εθνικού»
στην οικονομία.
Ο φόβος και οι καραντίνες ανάγκασαν ακόμα περισσότερους να περιορίσουν την «ομιλία» και τη
«φυσική παρουσία» στη συναλλακτική δραστηριότητά τους και να την
αντικαταστήσουν με το πληκτρολόγιο. Από την άλλη πλευρά, ο επαναπροσδιορισμός
της έννοιας του δημοσίου και του ιδιωτικού συμφέροντος έβαλε τις βάσεις για να
επανακαθοριστούν τα όρια των δικαιωμάτων του πολίτη.
Και είναι πράγματι αξιοπερίεργη η, σχεδόν, σχιζοφρενική
προσέγγιση της ατομικότητας στις μέρες του νεοφιλελευθερισμού. Οι κυβερνήσεις
που αυτοχαρακτηρίζονται υπερφιλελεύθερες, συρρικνώνουν τα δικαιώματα του ατόμου
για να προάγουν τον ατομικισμό!
Ο κατάλογος με τις αλλαγές που έχουν γίνει στη διάρκεια
της πανδημίας είναι μεγάλος και –δυστυχώς– δεν έχει συνταχθεί. Πρόκειται για
«καινοτομίες» μόνιμες και νόμιμες (;) που παραπέμπουν σε ταινίες επιστημονικής
φαντασίας και τις οποίες οι ελίτ δεν πρόκειται να απεμπολήσουν.
*
δημοσιογράφος-συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου