Μανώλης
Χαιρετάκης *
Οι πρώτοι συνέταιροι της Βενετίας στη δημιουργία της
αυτοκρατορίας τους προέρχονταν από τους Νορμανούς ευγενείς της Ευρώπης, και
ιδιαίτερα από τη Γαλλία και τους Angevin
(Πλανταγενέτες) στην Αγγλία. Οι Νορμανοί αποτέλεσαν τη βορά των κανονιών κατά
τους κατακτητικούς πολέμους της Βενετίας που είναι γνωστοί με το όνομα
Σταυροφορίες. Ακόμη, η Βενετία ήλεγχε το κόμμα των Μαύρων Γουέλφων στις βόρειες
ιταλικές πόλεις, μαζί με τον πάπα στη Ρώμη. Η Λίγκα των Λομβαρδών γεννήθηκε
ταυτόχρονα με τις στρατιωτικές επιδρομές των Γουέλφων εναντίον του Φρειδερίκου
Μπαρμπαρόσα το 1176 και περιλάμβανε όλες τις σημαντικές πόλεις του ιταλικού
Βορρά εκτός από το Μιλάνο.
Με τη σειρά τους, αυτές οι πόλεις της Λομβαρδικής Λίγκας
αποτέλεσαν τα κέντρα για την ανάδειξη του τοκογλυφικού λομβαρδικού τραπεζικού
συστήματος. Αυτή η συμμαχία των βόρειων ευγενών Angevin, της
Λομβαρδικής Λίγκας που ελεγχόταν από τους Γουέλφους, με κεντρικό έλεγχο από
τους Βενετούς, κυριάρχησε στην Ευρώπη και μέσα από τη δύναμη των τραπεζών της
Λομβαρδικής Λίγκας επέβαλε ένα οικονομικό σύστημα που βασιζόταν στην υπερβολική
τοκογλυφία και στην οικονομική λεηλασία.
Σε όλη τη διάρκεια του 13ου αιώνα οι τράπεζες των
Λομβαρδών συνδέονταν στενότατα με τις σημαντικές φλωρεντινές τράπεζες των
Μπάρντι, Περούτζι και Ατσιαουόλι. Ο πραγματικός «νονός» του λομβαρδικού
τραπεζικού συστήματος ήταν το εμπόριο χρυσού και αργύρου της Βενετίας. Και δεν
ήταν μόνο αυτές οι τράπεζες της Φλωρεντίας, αλλά όλο και περισσότερες βασιλικές
αυλές στην Ευρώπη, από τη Νάπολη, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Καστίλη μέχρι και
την παπική αυλή στην Αβινιόν, που εξαρτιόνταν από το συγκεκριμένο εμπόριο της
Βενετίας.
Για περισσότερα από 100 χρόνια, το τέρας που
κατασκευάστηκε από τους Βενετούς κατέστρεφε και λεηλατούσε την ευρωπαϊκή
ήπειρο. Η Νάπολη και η Αγγλία οδηγούνταν σε χρεοκοπία και η παραγωγή μάλλινων
και άλλων προϊόντων κατέρρευσε• η παραγωγή τροφίμων μειώθηκε σημαντικά, και
προς το 1290, η Ευρώπη άρχιζε να παρουσιάζει οξύτατο πληθυσμιακό πρόβλημα.
Ολόκληρα δίκτυα πόλεων και κρατών τυλίχτηκαν στα δίχτυα του χρέους και της
τοκογλυφίας των Λομβαρδών και των Βενετών. Και καθώς απουσίαζαν τα εθνικά
πιστωτικά ιδρύματα, οι Λομβαρδοί τραπεζίτες έγιναν στην κυριολεξία πιστωτές και
οικονομικοί δικτάτορες όλης της Ευρώπης.
Σε μεγάλη ομοιότητα με τους σημερινούς οικονομικούς
γύπες, οι Λομβαρδοί τραπεζίτες όχι μόνο οδηγούσαν τα θύματά τους σε αξεπέραστα
επίπεδα χρέους, αλλά χρησιμοποίησαν αυτό το κατασκευασμένο χρέος για να
αρπάζουν και να εξασφαλίζουν πραγματικά περιουσιακά στοιχεία. Για παράδειγμα, η
Τράπεζα Περούτζι κατείχε, κατά το 1325, όλα τα έσοδα του Βασιλείου της Νάπολης,
που αποτελούσε την πλέον παραγωγική ζώνη σιτηρών σε όλη την περιοχή της
Μεσογείου. Στην Καστίλη και στην Αγγλία, το σύνολο της παραγωγής μαλλιού είχε
υποθηκευτεί ως εγγύηση για τα δάνεια από τους Λομβαρδούς. Παρόμοια ήταν η
κατάσταση στη Γαλλία, την Ουγγαρία και αλλού. Η Ευρώπη είχε μετασχηματιστεί σε
μια φάρμα συλλογής φόρων, καθώς οι τοπικοί άρχοντας λεηλατούσαν τις οικονομίες
τους και τους υπηκόους τους, για να στέλνουν χρήματα πέρα από τις Αλπεις.
Κατά το 1300 ολόκληρες περιοχές της Ευρώπης βρίσκονταν σε
τεράστια οικονομική καθίζηση, σε ελλείψεις τροφίμων και σε δραματικές μειώσεις
πληθυσμών. Η πείνα σε όλη την Ευρώπη αποτελούσε καθεστώς κατά το 1314-1317 και
ξανά κατά το 1328-1329. Οι οικονομικές φούσκες άρχισαν να σκάνε από το 1329 και
μετά, με ένα πρώτο κύμα χρεοκοπίας τραπεζών των Λομβαρδών. Η ολική καταστροφή
επήλθε το 1342-1345, με την κατάρρευση των τραπεζών των Μπάρντι, Περούτζι,
Μπουονακόρσι και Ατσιαουόλι. Η βουβωνική πανούκλα απλώθηκε στην Ευρώπη από το
1347 ώς το 1351, στέλνοντας στα νεκροταφεία τουλάχιστον το 30%, και σε μερικές
περιπτώσεις το 50% του πληθυσμού. Από το 1351 ώς και τον πρώιμο 15ο αιώνα ο
πληθυσμός συνέχισε να μειώνεται, εφόσον οι αρρώστιες, η πείνα και η διάλυση της
οικονομίας συνέχιζαν το έργο τους. Η φρίκη που εξαπλώθηκε στην Ευρώπη από το
1320 μέχρι το 1420 κατέστρεψε τον κοινωνικό της ιστό, αλλά και τα πολιτικά και
φιλοσοφικά αξιώματα του τότε μεσαιωνικού κόσμου.
Ενα από τα αποτελέσματα ήταν η σημαντική εξασθένηση της
Βενετίας, και το γεγονός αυτό βοήθησε τους τότε πολιτικούς αρχηγούς στην Ευρώπη
να απαλλαγούν από τα οικονομικά δεσμά των Λομβαρδών, αρχίζοντας να οικοδομούν
ξανά τα κράτη τους. Κατά τις αρχές του 1400 μ.Χ., οι Λομβαρδοί τραπεζίτες που απέμειναν
απελαύνονταν από διάφορες χώρες και περιοχές• από την Αραγονία το 1401, από την
Αγγλία το 1403, από τη Φλάνδρα το 1409 και από τη Γαλλία το 1410. Η
βενετσιάνικη χρηματο-οικονομική αυτοκρατορία κατέρρεε, καθώς τα κράτη άρχισαν
να αποκτούν κυριαρχική εξουσία στην επικράτειά τους.
Η όποια ομοιότητα με το σήμερα (2020) δεν αποτελεί παρά
προϊόν εντελώς τυχαίων, απλών συμπτώσεων.
*Ομότιμος καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου