Giorgio Agamben
lundimatin#246, 8
Ιουνίου 2020
Όπως το είχαμε προβλέψει, τα πανεπιστημιακά μαθήματα θα διεξαχθούν από το
επόμενο έτος on line. Αυτό που ήταν σαφές για
έναν προσεκτικό παρατηρητή, δηλαδή ότι η
"πανδημία" θα χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα για την ολοένα και πιο
επεκτατική διάδοση των ψηφιακών τεχνολογιών, έχει συμβεί επακριβώς.
Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ δεν είναι η
συνακόλουθη μετατροπή της διδασκαλίας, όπου το στοιχείο της φυσικής παρουσίας,
που υπήρξε ανέκαθεν τόσο σημαντικό στη σχέση μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών,
εξαφανίζεται οριστικά, καθώς οι συλλογικές συζητήσεις στα σεμινάρια, που ήταν
το πιο ζωντανό μέρος της διδασκαλίας, εξαφανίζονται κι αυτές. Απόρροια της τεχνολογικής βαρβαρότητας που
βιώνουμε σήμερα είναι η διαγραφή από τη ζωή κάθε εμπειρίας των αισθήσεων και η
απώλεια του βλέμματος, το οποίο φυλακίζεται μόνιμα σε μια φασματική οθόνη.
Πολύ πιο καθοριστικό σε όλα αυτά που
συμβαίνουν είναι κάτι που, εύλογα, δεν συζητιέται καθόλου: το τέλος, δηλαδή, της φοιτητικής ζωής ως μορφή ζωής. Τα
πανεπιστήμια γεννήθηκαν στην Ευρώπη από φοιτητικές ενώσεις - universitates - και σ' αυτές οφείλουν
το όνομά τους. Σ' αυτή τη μορφή ζωής του
σπουδαστή, καθοριστική ήταν σίγουρα η μελέτη όπως και η παρακολούθηση των
μαθημάτων, αλλά εξίσου σημαντική ήταν και οι συναντήσεις και οι συνεχείς
ανταλλαγές με τους άλλους scholarii, που συχνά προέρχονταν από τα πιο απομακρυσμένα μέρη και συγκεντρώνονταν
ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους σε nationes. Αυτή η μορφή ζωής έχει εξελιχθεί με διάφορους τρόπους
κατά τη διάρκεια των αιώνων, αλλά από τους clerici vagantes [περιπλανώμενοι κληρικοί
- σ.σ.] του Μεσαίωνα μέχρι τα φοιτητικά κινήματα του εικοστού αιώνα, η
κοινωνική διάσταση του φαινομένου υπήρξε σταθερή. Όποιος έχει διδάξει σε μια αίθουσα πανεπιστημίου ξέρει καλά πώς
συνάπτονται οι φιλίες, σα να λέμε κάτω από τα μάτια του, και πως συγκροτούνται,
σύμφωνα με τα πολιτιστικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, μικρές ομάδες μελέτης και
έρευνας, οι οποίες συνεχίζουν να συναντιούνται ακόμη και μετά το τέλος του
μαθήματος.
Όλα αυτά, που διήρκεσαν σχεδόν δέκα αιώνες, τώρα τελειώνουν για πάντα. Οι
φοιτητές δεν θα ζουν πλέον στην πόλη όπου βρίσκεται το πανεπιστήμιο, αλλά ο
καθένας θα ακούει τα μαθήματα κλεισμένος μέσα στο δωμάτιό του, μερικές φορές
εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από εκείνους που κάποτε ήταν συμφοιτητές τους. Οι μικρές πόλεις, που
ήταν η έδρα των κάποτε φημισμένων πανεπιστημίων, θα δουν να εξαφανίζονται από
τους τους δρόμους τους οι φοιτητικές αυτές
κοινότητες, οι οποίες ήταν συχνά το πιο ζωντανό μέρος του τόπου.
Για κάθε κοινωνικό φαινόμενο που πεθαίνει μπορούμε να πούμε ότι, κατά μία
ορισμένη έννοια, άξιζε το τέλος του, και είναι βέβαιο ότι τα πανεπιστήμιά μας
είχαν φτάσει σε ένα τέτοιο σημείο διαφθοράς και εξειδικευμένης άγνοιας που δεν
είναι δυνατόν να τα θρηνήσουμε επειδή και η μορφή ζωής των φοιτητών είχε κατά
συνέπεια εξίσου φτωχύνει. Ωστόσο, δύο σημεία πρέπει να γίνουν
αντιληπτά:
• Οι καθηγητές που δέχονται - όπως το
κάνουν μαζικά - να υποταχθούν στη νέα τηλεματική δικτατορία και να παραδίδουν
τα μαθήματά τους μόνο on line δεν διαφέρουν καθόλου από τους
καθηγητές πανεπιστημίου οι οποίοι, το 1931, ορκίστηκαν πίστη στο φασιστικό
καθεστώς. Όπως συνέβη τότε, είναι πιθανό
πως μόνο δεκαπέντε στους χίλιους θα το αρνηθούν, αλλά σίγουρα τα ονόματά τους
θα παραμείνουν στη μνήμη μαζί με εκείνα των δεκαπέντε εκπαιδευτικών που δεν
ορκίστηκαν.
• Οι φοιτητές που αγαπούν πραγματικά τη
μελέτη θα πρέπει να αρνηθούν να γραφτούν σε ένα τέτοιο μεταλλαγμένο πανεπιστήμιο,
συγκροτώντας, όπως στις απαρχές του, νέες universitates μέσα τις οποίες, απέναντι στην
τεχνολογική βαρβαρότητα, θα μπορεί τότε μόνο να παραμείνει ζωντανός ο λόγος του
παρελθόντος και να γεννηθεί - αν τύχει και γεννηθεί - κάτι σαν μια νέα
κουλτούρα.
Μετάφραση: Σπύρος Σταβέρης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου