Δημήτρης Π. Σακκούλης*
Ο Μάρτιν Σκορτσέζε στην ταινία του «Ο Ιρλανδός»
καταδεικνύει εναργέστατα την αμερικανική κοινωνία που ενώ στο προσκήνιο
προβάλλεται η οικονομική μεγέθυνση, στην «πίσω αυλή», στο παρασκήνιο, το
οικονομικό και το πολιτικό κατεστημένο σε αγαστή συνεργασία διαμορφώνουν -με
κάθε «μέσο»- τους όρους του «αμερικανικού ονείρου». Η ταινία, αριστουργηματική
ως σύλληψη και εκτέλεση, αποτελεί αφετηρία για πολλές σκέψεις και προεκτάσεις.
Ενας από τους κεντρικούς της ήρωες είναι ο Τζίμι Χόφα, ο κραταιός
αρχισυνδικαλιστής, το απόλυτο αφεντικό του συνδικάτου των φορτηγατζήδων τη
δεκαετία του '60, των «Teamsters».
Ο Χόφα, λοιπόν, συνέπαιρνε το ακροατήριό του, όταν από
βήματος απευθυνόταν στους συντρόφους του και χρησιμοποιούσε το σύνθημα «Solidarity!» («Αλληλεγγύη!»), εξασφαλίζοντας την τυφλή εμπιστοσύνη
τους. Την ίδια ώρα συναλλασσόταν με το «αζημίωτο» με το οργανωμένο έγκλημα,
τους μαφιόζους, «αξιοποιώντας» με τον καλύτερο -γι’ αυτόν- τρόπο τη θεσμική και
υλική δύναμη που του παρείχαν οι συνεπαρμένοι ακροατές του. Επικαλούμενος τη
συναδελφική αλληλεγγύη και προασπίζοντας (;) τα δικαιώματα του συνδικάτου
εξυπηρετούσε και τα ατομικά του συμφέροντα…
Η αλληλεγγύη, ως από κοινού δράση ατόμων ή ομάδων για την
επίτευξη κοινού σκοπού, στην κοινωνική της διάσταση αναφέρεται στην οργάνωση
των κοινωνικών σχέσεων. Ο E. Durkeim διακρίνει τη «μηχανική» και την «οργανική αλληλεγγύη». Η
πρώτη απαντάται σε «παραδοσιακές» μικρής κλίμακας κοινωνίες που χαρακτηρίζονται
από ομοιογένεια μελών, συμπαγή καθολική συλλογική συνείδηση και υποτυπώδη
καταμερισμό εργασίας.
Οι άνθρωποι συνδέονται από τις παρόμοιες συνθήκες
εργασίας, τις κοινές αντιλήψεις, τον τρόπο ζωής. Αλληλεγγύη μέσα από την
ομοιότητα. Η δεύτερη, η οργανική αλληλεγγύη, εντοπίζεται σε σύγχρονες
κοινωνίες, με υψηλό καταμερισμό εργασίας. Προέρχεται από τη διαφοροποίηση που
χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες σε συνδυασμό με την αλληλεξάρτηση και τη
συμπληρωματικότητα των μελών τους. Αλληλεγγύη μέσα από την εξάρτηση και τη
διαφορά.
Στον Μαρξ η έννοια εντοπίζεται στη βάση του ταξικού
συμφέροντος, στην κοινότητα κοινωνικής θέσης, συνείδησης και συμφέροντος, ενώ ο
Μαξ Βέμπερ διακρίνει δύο είδη αλληλεγγύης στις κοινωνικές σχέσεις, στην
κοινότητα και στις ενώσεις. Γενικά, η αλληλεγγύη, είτε ως δομική αλληλεξάρτηση
είτε ως σύμπραξη για την επιδίωξη κοινών συμφερόντων είτε ως ανιδιοτελής
αλτρουιστική συμπεριφορά, χαρακτηρίζεται από αμοιβαιότητα, αλληλοβοήθεια,
ανυστερόβουλη προσφορά, κοινό όραμα.
Εννοια δυναμική, η αλληλεγγύη αξιοποιείται συχνά στον
λόγο ατόμων, ομάδων και ηγετών. Στις διεθνείς σχέσεις η αλληλεγγύη ανάμεσα στα
κράτη (ή τους λαούς) αποτελεί θεμελιώδη ιδέα πάνω στην οποία οικοδομούνται διακρατικές
ενώσεις και διμερείς συμφωνίες. Η «ειλικρίνεια» που κρύβεται συχνά πίσω από τη
σχετική ρητορική επιβεβαιώνεται και ιστορικά.
Η «αλληλεγγύη» των Ευρωπαίων εταίρων μας αποτυπώθηκε
περίτρανα στα κείμενα «στήριξης» της χρεοκοπημένης ελληνικής κοινωνίας
(μνημόνια) ενώ τα ευεργετικά της οφέλη βίωσε και βιώνει η πλειονότητα των
συμπολιτών μας. «Αλληλεγγύη» επέδειξαν και πρόσφατα αρκετές κυβερνήσεις στη
διαχείριση της πανδημίας: η απαγόρευση διακίνησης μέσων και υλικών ήταν άλλο
ένα δείγμα τού πώς οι «έχοντες» (κυριολεκτικά) μοιράζονται το πλεόνασμα με τους
«μη έχοντες» (οι φωτεινές εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα).
Εντέλει, αλληλεγγύη ή διαγκωνισμοί συμφερόντων;
Σαφώς αρνητική είναι η απάντηση για το κύμα πραγματικά
αλληλέγγυων πρωτοβουλιών που βίωσε η ελληνική κοινωνία στα χρόνια της κρίσης.
Μεμονωμένα άτομα, συλλογικότητες ή φορείς σε εθελοντική βάση έστησαν ένα
εκτεταμένο δίκτυο αλληλοβοήθειας με δομές αλληλεγγύης που αγκάλιασαν τα σκληρά
χτυπημένα κοινωνικά στρώματα. Αλληλεγγύη και όχι φιλανθρωπία! Κοινωνικά
συνειδητοποιημένες, εμπρόθετες δράσεις «από τα κάτω», όπως τα κοινωνικά
ιατρεία, φαρμακεία, παντοπωλεία, οι πρωτοβουλίες υποστήριξης αστέγων,
προσφύγων, ανέργων άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στην Ελλάδα της κρίσης.
Σήμερα, εν μέσω της υγειονομικής απειλής και εν αναμονή
της νέας (ή μήπως σε συνέχεια της προηγούμενης;) οικονομικής κρίσης, οι
«θαυματοποιοί» ενορχηστρωτές της «κοινής γνώμης» αξιοποιούν κατά κόρον δύο
έννοιες: την «ατομική ευθύνη» και την «αλληλεγγύη». Ατομική ευθύνη ως προς την
τήρηση των θεόπεμπτων εντολών («Εγώ σας το είπα και νίπτω τας χείρας μου», αν
κάτι πάει στραβά εσείς φταίτε!). Αλληλεγγύη για να προστατευτούν οι ευάλωτες
ομάδες.
Ολες οι ευάλωτες; Αμ δε! Ευάλωτος είναι ο παππούς και η
γιαγιά, οι χρόνια νοσούντες και μια σειρά ακόμη συμπολίτες μας. Δεν είναι όμως
αυτός που ξαφνικά (ξανα)έχασε τη δουλειά του, που βλέπει τη μικροεπιχείρησή του
να καταστρέφεται, το εισόδημά του να συρρικνώνεται επικίνδυνα. Καθώς η «κρίση
είναι ευκαιρία» για ξαναμοίρασμα της πίτας κάποιοι περισσεύουν…
Γι’ αυτό σας λέω: Οταν ακούω να μιλάνε για «αλληλεγγύη»,
ανθρώπινος πόνος μού μυρίζει…
* συντονιστής Εκπαιδευτικού Eργου, ΠΕΚΕΣ Δυτ. Ελλάδας,
υπ. διδάκτορας Παν. Πατρών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου