Η
Τζένιφερ Κουκ είναι ακαδημαϊκός, ποιήτρια και επίκουρη καθηγήτρια Λογοτεχνίας
στο Πανεπιστήμιο του Λάφμπορο του Λονδίνου. Η διδακτορική της έρευνα «The legacies of plague» («Oι κληρονομιές της Πανούκλας»), για τις πολιτιστικές αναπαραστάσεις των
επιδημιών διαχρονικά, κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Palgrave-Macmillan. Μιλάει στην «Εφ.Συν.» για τις ομοιότητες και τις διαφορές όσων ζούμε
σήμερα με τους ιστορικούς «χρόνους της πανούκλας» και επιδημίες του πρόσφατου
παρελθόντος.
• Στο βιβλίο σας γράφετε για το μεγάλο ξέσπασμα
βουβωνικής πανώλης στην Ευρώπη το 1665. Υπάρχουν παραλληλισμοί με όσα
συμβαίνουν σήμερα;
Υπάρχουν. Οπως τότε, έτσι και εμείς σήμερα δεν
έχουμε θεραπεία για τον Covid-19. Oπως η πανούκλα
τότε, έτσι και ο Covid-19
έχει υψηλή μεταδοτικότητα και μπορεί να αποβεί μοιραίος. Παρομοίως στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί μέτρα καραντίνας για να
ελεγχθούν επιδημίες. Δελτία Θνησιμότητας τοιχοκολλούνταν τακτικά και ο κόσμος
παρακολουθούσε την πορεία της ασθένειας με εβδομαδιαία καταμέτρηση θανάτων,
όπως σήμερα παρακολουθούμε καθημερινά τον αριθμό των κρουσμάτων και των νεκρών.
Συμβούλευαν τον κόσμο να αποθηκεύει προμήθειες
σπίτι του και πρόσφατα είδαμε αντίστοιχες πρακτικές, που άδειασαν τα ράφια των
σούπερ μάρκετ. Υπάρχουν όμως και πολλές διαφορές: σήμερα έχουμε πολύ
μεγαλύτερες ιατρικές γνώσεις, ελπίζουμε στην εύρεση εμβολίου και νοσηλεύουμε τα
σοβαρά κρούσματα με αναπνευστήρες. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο
λαμβάνουν περισσότερα μέτρα για τους πολίτες, σε επίπεδο οικονομικής βοήθειας,
από ό,τι είχε γίνει σε περιόδους επιδημιών στο παρελθόν.
• Στην Ευρώπη αναπτύσσεται έντονος διάλογος για το
κατά πόσο τα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται στο όνομα της καταπολέμησης της
πανδημίας μπορεί να οδηγήσουν σε νέες μορφές κρατικού ολοκληρωτισμού και
επιτήρησης. Συμμερίζεστε τέτοιους φόβους; Συνέβη κάτι αντίστοιχο στο παρελθόν;
Η καραντίνα της πανώλης ήταν αυστηρή και
κουβαλούσε στίγμα: τα νοικοκυριά που είχαν χτυπηθεί από τη νόσο είχαν έναν
σταυρό ζωγραφισμένο στις πόρτες τους, οι άνθρωποι παρακολουθούνταν και οι
μολύνσεις τους καταγράφονταν.
Βλέπουμε παρόμοια μέτρα σήμερα, με την αστυνομία
να αναλαμβάνει επιπλέον εξουσίες, νομοθετήματα ανάγκης που επισφραγίζουν τον
έκτακτο κρατικό έλεγχο πάνω στις ζωές μας, σε κάποιες χώρες βλέπουμε ήδη τον
στρατό στους δρόμους. Αυτά τα μέτρα δεν είναι καθόλου ασυνήθιστα κατά τη
διάρκεια επιδημιών. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε όλοι σε επαγρύπνηση.
Οταν εκχωρούνται
πολιτικές ελευθερίες, μπορεί να χρειαστεί μεγάλος δρόμος να ξανακερδηθούν. Πρέπει να θεωρούμε τις κυβερνήσεις υπόλογες
αν δεν επαναφέρουν αμέσως όλα μας τα δικαιώματα και αν δεν απεκδυθούν τις
πρόσφατες υπερ-εξουσίες που χάρισαν στον εαυτό τους και στην αστυνομία όταν ο
ιός τεθεί υπό έλεγχο. Πρέπει να έχουμε γερή μνήμη.
Η πιο επικίνδυνη είναι η ψηφιακή παρακολούθηση.
Στη Μεγάλη Βρετανία αναπτύσσεται μια νέα ψηφιακή εφαρμογή που μπορεί να
«ιχνηλατήσει» τους φορείς του ιού κι όσους έχουν έρθει σε επαφή μαζί τους. Αυτό
από την άποψη της δημόσιας υγείας μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικό,
είναι όμως πάρα πολύ επίφοβο όσον αφορά
την πρόσβαση σε ιατρικά δεδομένα, τη γεωγραφική παρακολούθηση και, εν δυνάμει,
τη στοχοποίηση των πιο ευάλωτων.
• Ποιες ήταν οι πιο συνηθισμένες επιπτώσεις
μεγάλων επιδημιών στο παρελθόν;
Στην Κίνα έχουν γεμίσει με ζωάκια που τα
εγκαταλείπουν οι ιδιοκτήτες τους. Σε όλο τον κόσμο, καθώς οι γυναίκες
κλείνονται σπίτι με συντρόφους που τις κακοποιούν, η ενδο-οικογενειακή βία έχει
εκτοξευτεί. Στη Μεγάλη Βρετανία οι νοσηλεύτριες και νοσηλευτές του Eθνικού Συστήματος Υγείας δέχονται
κακοποίηση από κόσμο που φοβάται ότι θα μεταφέρουν τον ιό από τον χώρο εργασίας
τους στην κοινότητα.
Αντίστοιχη δυσπιστία προς τους υγειονομικούς, που
τους θεωρούσαν ξενιστές του ιού, είχε διαπιστωθεί και στο Κονγκό κατά τη
διάρκεια της επιδημίας του Εμπολα. Ο κόσμος αντιδρά στις επιδημίες και στα
μέτρα που φέρνουν με ένα ποικίλο φάσμα συμπεριφορών, από την απόγνωση μέχρι τα
βακχικά όργια.
• Σε πρόσφατο άρθρο σας αναφέρεστε και σε θετικές
αντιδράσεις, όπως η ευγένεια μεταξύ μας, η ενδυνάμωση των κοινοτικών δικτύων,
πρωτοβουλίες αλληλεγγύης.
Βλέπουμε τις πρωτοβουλίες κοινωνικής αλληλεγγύης
να ανθούν. Στο Ανατολικό Λονδίνο, όπου ζω, λειτουργούν ομάδες στο WhatsApp και στο Facebook όπου μπορείς να απευθυνθείς για βοήθεια. Μέχρι
τώρα δεν έχω δει ούτε ένα αίτημα να μένει αναπάντητο.
Τοπικά δίκτυα φροντίζουν ευπαθή άτομα ή όσους
είναι σε αυτοπεριορισμό. Μαθαίνουμε για μικρές ιστορίες καλοσύνης, όπως για τον
άνθρωπο που άφηνε κουτιά με προμήθειες στις οροφές των αυτοκινήτων στο πάρκινγκ
του τοπικού νοσοκομείου, για τους εργαζόμενους εκεί. Πολλές επιχειρήσεις
προσφέρουν δωρεάν υπηρεσίες ή εκπτώσεις σε υγειονομικούς. Η πρόκληση για το
μέλλον είναι να κρατήσουμε τους κοινοτικούς δεσμούς ζωντανούς κι όταν
επιστρέψουμε στην καθημερινότητα να θυμόμαστε να φροντίζουμε τα ευάλωτα μέλη
στις κοινότητές μας.
• Είναι όντως το «τέλος του κόσμου όπως τον
ξέρουμε»;
Οι επιδημίες ευνοούν τα αποκαλυπτικά και
μετα-αποκαλυπτικά οράματα. Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή η εικόνα της
πανδημίας είναι από μόνη της πολύ δυνατή αισθητικά: άδειοι δρόμοι, στόλοι
περιπολικών και ασθενοφόρων, μεγάλα συνεδριακά κέντρα που μετατρέπονται σε
νοσοκομεία, πρόχειρα νεκροτομεία και ψυγεία για τα πτώματα, ειδικές στολές
προστασίας, στρατός και αστυνομία σε κάθε γωνία. Αλλά δεν νομίζω ότι έρχεται το
τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε.
Οι πανδημίες έχουν έρθει και
έχουν φύγει ξανά στο παρελθόν, και ο κόσμος τις ξεπέρασε. Ομως είναι ξεκάθαρο ότι αυτό που έχει
αποτύχει είναι τα σημερινά συστήματα διακυβέρνησης.
Δεν κατάφεραν ποτέ στο παρελθόν ούτε να
προστατεύσουν τους πιο ευάλωτους, ούτε να πληρώνουν τους ανθρώπους αξιοπρεπή
μισθό για τη δουλειά που κάνουν, ούτε να επενδύσουν σε ένα θωρακισμένο σύστημα
υγείας, ούτε να χρηματοδοτήσουν επαρκώς την κοινωνική πρόνοια. Αυτό που μετράει
ως «πολύτιμη» εργασία αναθεωρείται πολύ έντονα σε μια επιδημία. Αυτό δεν πρέπει
να το ξεχνάμε.
Είναι καιρός να επαναξιολογήσουμε τι είναι
σημαντικό - και ως προσωπικότητες και ως κοινωνία. Αξίζει να τα σκεφτούμε όλα
αυτά τώρα, πριν γίνουν ορατές σε όλη τους την έκταση οι χρηματοπιστωτικές
επιπτώσεις όσων έχουν συμβεί στην οικονομία. Επειδή δανειζόμαστε χρήματα από το
μέλλον για να καλύψουμε τα τωρινά μέτρα, πρέπει να σκεφτούμε πολύ προσεκτικά
πώς θα εξισορροπηθεί αυτός ο λογαριασμός και ποιοι είναι ηθικά σωστό να επωμιστούν
το περισσότερο βάρος.
Τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν σε όλη την
Ευρώπη, ως απάντηση στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008, έπληξαν πιο
σκληρά από όλους τούς πιο φτωχούς. Αυτό δεν πρέπει να επιτρέψουμε να συμβεί
ξανά, στον αντίκτυπο του Covid-19. Πρέπει να σκεφτούμε πώς
οργανώνουμε τις κοινωνίες μας, πώς πληρώνουμε συλλογικά για τις πραγματικές μας
ανάγκες, πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε τη φτώχεια και να υπερασπιζόμαστε τους
πιο ευάλωτους, πώς διανέμουμε τον πλούτο και τα αγαθά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου