Karl Kraus- Ρήσεις και αντιρρήσεις

Ο Karl Kraus γεννήθηκε στο Γιτσίν της Βοημίας το 1874 και μεγάλωσε στη Βιέννη. Ανήκει στη γενιά που έβγαλε έναν Ράινερ Μαρία Ρίλκε και έναν Τόμας Μαν. Εκδότης και αρχισυντάκτης του περιοδικού  «Πυρσός»  (Die Fackel) που εξέδιδε από το 1899, θεωρείται από τα μεγαλύτερα πνευματικά πρόσωπα  της προπολεμικής Αυστρίας. Στο περιοδικό αυτό, ενσωματώνει πλήθος αποσπάσματα από τον Τύπο και από ραδιοφωνικές εκπομπές, πολλά χρόνια πριν από τον Ντος Πάσος που έκανε περίπου το ίδιο στην πασίγνωστη τριλογία του USA. Ο «Πυρσός» ήταν ένα έντυπο που παραμένει και σήμερα μοναδικό. Ως το 1911 δημοσίευσαν εκεί κείμενά τους πλήθος συγγραφέων και διανοουμένων όχι μόνο από τον γερμανόφωνο κόσμο αλλά και από την υπόλοιπη Ευρώπη - και ανάμεσά τους οι Όσκαρ Κοκόσκα, Χάινριχ Μαν, Έγκον Φρίντελ, Φραντς Βέρφελ, Γκέοργκ Τρακλ, αλλά και ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ και ο Όσκαρ Γουάιλντ. Έχει χαρακτηρισθεί από τον Ελίας Κανέτι ως «ο μεγαλύτερος σατυρικός συγγραφέας της γερμανικής γλώσσας».

Από το 1911 ως το 1936 (τη χρονιά του θανάτου του) ο Karl Kraus έγραφε όλο το περιοδικό μόνος του! Όμως δεν έγραφε μόνον. Έδινε και διαλέξεις, όπου γινόταν το αδιαχώρητο. Δεν ήταν βεβαίως «διαλέξεις» ακριβώς. Όπως μαρτυρεί ο Ελίας Κανέτι στον δεύτερο τόμο με τίτλο «Ο πυρσός στο αυτί μου» της αυτοβιογραφίας του, ήταν σαν να βρισκόσουν σε αίθουσα δικαστηρίου όπου δεν υπήρχε υπεράσπιση και την απόφαση την έβγαζε ο ομιλητής. Ο Karl Kraus ήταν ευθύς και δίκαιος, λέει ο Κανέτι που τον θαύμαζε απεριόριστα. Δεν κατηγορούσε κανέναν χωρίς σοβαρό λόγο. Δεν δίσταζε, δεν φοβόταν, γι' αυτό και αντιμετώπισε αμέτρητες μηνύσεις εξαιτίας των επιθέσεών του εναντίον των συντηρητικών ηθών, του αντισημιτισμού, της πολιτικής διαφθοράς, του εθνικισμού, του παγγερμανισμού, της πολιτικής και κοινωνικής υποκρισίας αλλά και των διανοουμένων και του Τύπου της εποχής.

Ο Karl Kraus πέρα από την εποποιία του  Πυρσού  έχει ένα πολυσχιδές έργο που μόνο μέρος του έχει μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα. Εξέφρασε τη φρίκη του για τον Α΄ Παγκόσμιο  πόλεμο στο κορυφαίο θεατρικό έργο του που ξεπερνά τις χίλιες σελίδες «Οι τελευταίες μέρες του ανθρώπινου γένους, 1922». Το έργο αυτό στέκεται επάξια πλάι σε αντιπολεμικά επιτεύγματα όπως το «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο» του Έριχ Μαρία Ρέμαρκ ή «Ο καλός στρατιώτης Σβέικ» του Γιάροσλαβ Χάσεκ αποκλίνοντας μάλλον παρά συγκλίνοντας με αυτά: κείμενο διαλογικής μορφής που χρησιμοποιεί αρχετυπικούς χαρακτήρες (κύρια πρόσωπα ο «Γκρινιάρης» και ο «Αισιόδοξος»), ενσωματώνει πηγές της εποχής, επίσημα κείμενα, προκηρύξεις, δημοσιεύματα του Τύπου, παίζει με τη γλώσσα («κυκλοφορούν φήμες στη Βιέννη ότι κυκλοφορούν φήμες στην Αυστρία») και την ιδεολογία (ο Kraus εξελίσσεται πολιτικά στην πορεία του από συντηρητικό αριστοκράτη σε υποστηρικτή της αβασίλευτης δημοκρατίας), αποβαίνει ένα είδος δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ της εποχής. Απαισιόδοξο σε σημείο κυνισμού, το πρωτοποριακό αυτό έργο αποτέλεσε έμπνευση μεταξύ άλλων για το «επικό θέατρο» του Μπέρτολτ Μπρεχτ .

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=732795

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=667618

Οι αφορισμοί που παραθέτω προέρχονται από το βιβλίο «Ρήσεις και Αντιρρήσεις» των εκδόσεων «Opera» (1992), που περιλαμβάνει τρία βιβλία αφορισμών  του Kraus: το ομώνυμο «Ρήσεις και Αντιρρήσεις»(1909), το «Pro domo et mundo»(1912) και τη «Νύχτα»(1918). Για το «Ρήσεις και Αντιρρήσεις»(1909) ο Έρμαν Έσσε έγραψε: «Το βιβλίο(…) δεν είναι απλώς μια συλλογή από ευρήματα και αστεία, αλλά με τους χίλιους αντικατοπτρισμούς και τις γοητευτικές  εναλλαγές χρωμάτων, προσφέρει ως ενότητα στον προσεκτικό αναγνώστη μιαν απ’ τις πιο τολμηρές κι αξιοπερίεργες προσωπογραφίες που διαθέτει η νεότερη λογοτεχνία μας». Ο Τόμας Μαν έγραψε κι αυτός: «Όποιος έτυχε κάποτε να συλλάβει απόλυτα τη διαφορά ανάμεσα στο πνεύμα και στην τέχνη, ανάμεσα στον πολιτισμό και στην παιδεία, τότε συχνά θα νιώσει το είναι του ολόκληρο να συνεπαίρνεται απ’ το σατυρικό μένος του φανατικού αυτού αντιδημοσιογράφου».

  Γυναίκα

Είπε μέσα της: να κοιμηθώ μαζί του, ναι-προς θεού όμως, όχι οικειότητες!

Για να γίνει τέλεια της λείπει μια ατέλεια.

Μια γυναίκα που δεν μπορεί να είναι άσχημη, δεν είναι όμορφη.

Αν οι γυναίκες που βάφονται είναι πρόστυχες, τότε οι άντρες που έχουν φαντασία είναι άχρηστοι.

Δεν υπάρχει δυστυχέστερο πλάσμα στον κόσμο από το φετιχιστή, που λαχταράει ένα γυναικείο παπούτσι και είναι αναγκασμένος να αρκεστεί σε μιαν ολόκληρη γυναίκα.

Είχε τόσο αναπτυγμένο μέσα της το αίσθημα της αιδούς, ώστε κοκκίνιζε, όταν την τσάκωναν να μην αμαρτάνει.

Μια γυναίκα χωρίς καθρέπτη κι ένας άντρας χωρίς αυτοπεποίθηση- πως θα τα βγάλουν πέρα στη ζωή;

Ηθική, Χριστιανισμός

Η εγκράτεια εκδικείται πάντα. Ο ένας βγάζει σπυριά, κι άλλος νόμους περί σεξουαλικής συμπεριφοράς.

Στα χρόνια του Μεσαίωνα η ανθρωπότητα είχε καταντήσει υστερική, επειδή δεν είχε απωθήσει σωστά τις σεξουαλικές εμπειρίες της ελληνικής εφηβείας της.

Άνθρωπος και Συνάνθρωπος

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο σκύλος είναι πιστός. Είμαστε όμως υποχρεωμένοι να τον πάρουμε ως πρότυπο; Αφού είναι πιστός στον άνθρωπο-κι όχι στο σκύλο.

Το πιο αποκρουστικό στο σοβινισμό δεν είναι τόσο η αντιπάθεια προς τις ξένες χώρες όσο η αγάπη προς τη δική μας.

Η οικογενειακή ζωή συνιστά επέμβαση στην ιδιωτική ζωή.

Βλακεία, Πολιτική

Το μυστικό του δημαγωγού είναι να φαίνεται τόσο κουτός όσο κι οι ακροατές του, ώστε να νομίζουν πως είναι τόσο έξυπνοι όσο κι εκείνος.

Μέσα σε ένα άδειο κεφάλι χωράει πολλή γνώση.

Γραφή και Ανάγνωση

Όποιος εκφράζει απόψεις, πρέπει να προσέχει, ώστε να μην δίνει αφορμή στους άλλους να τον πιάσουν να αντιφάσκει. Όποιος διαθέτει ιδέες, αυτός είναι ικανός να στοχάζεται ακόμα και στα μεσοδιαστήματα των αντιφάσεων.

Που βρίσκω, αλήθεια, τον καιρό, για να διαβάζω τόσο λίγο;

Εκεί όπου δεν υπάρχει κουράγιο ούτε για κλάματα ούτε για γέλια, το χιούμορ χαμογελάει δακρυσμένο.

Διαθέσεις, Λέξεις

Σε περίπτωση αμφιβολίας αποφασίζει κανείς για το σωστό.

Είχα μια φοβερή οπτασία. Είδα ένα εγκυκλοπαιδικό λεξικό να ορμάει πάνω σ’ ένα πολυμαθή και να τον ανοίγει.

Ρήσεις και Αντιρρήσεις

Ο αφορισμός ποτέ δεν ταυτίζεται απόλυτα με την αλήθεια, ή είναι μισή ή μιάμιση αλήθεια.

Το παράδοξο γεννιέται, όταν μια πρώιμη γνώση συγκρούεται με την ανοησία της εποχή της.

Εμπειρίες είναι οι οικονομίες, που βάζει στην άκρη ένας φιλάργυρος. Σοφία είναι η κληρονομία, που δεν μπορεί να διαχειριστεί ένας σπάταλος.

Η αλήθεια είναι μια αδέξια υπηρέτρια, που σπάει τα πιάτα την ώρα που τα πλένει.

Αν θέλεις να σχηματίσεις σωστή γνώμη για τους φίλους σου, ρώτησε τα όνειρα σου.

Για δημοσιογράφους δάσκαλους

Οι δημοσιογράφοι γράφουν, επειδή δεν έχουν τίποτα να πουν, κι έχουν κάτι να πουν επειδή γράφουν.

Συχνά ο ιστορικός δεν είναι παρά ένας δημοσιογράφος στραμμένος προς τα πίσω.

Ό,τι χωνεύουν οι δάσκαλοι, το τρώνε οι μαθητές. 

Για τον Καλλιτέχνη

Η γλώσσα είναι η μάνα κι όχι η δούλα του στοχασμού.

Οι γνώμες είναι μεταδοτικές, η σκέψη είναι μίασμα.

Υπάρχει μια πρωτοτυπία από ανάγκη, που είναι ανίκανη να αρθεί στο ύψος της κοινοτοπίας.

1915

Και τα πιο σαθρά επιχειρήματα, αποδεικνύουν ένα αδιάσειστο μίσος.

Το κακό ευδοκιμεί καλύτερα, όταν έχει μπροστά του ένα ιδανικό.