Ο Ηλίθιος- (Durak)

Πριν λίγες μέρες είδα την ρώσικη αυτή ταινία, μετα-σοσιαλιστικού ρεαλισμού,  που προβλήθηκε στην Ελλάδα λίγο πριν τα Χριστούγεννα και θεωρώ πως είναι από τις πιο δυνατές της φετινής κινηματογραφικής σαιζόν, συνδυάζοντας την κοινωνική κριτική με την αδρή ανάπτυξη χαρακτήρων που σου εντυπώνονται στο μυαλό, μέρες μετά την θέαση της. Πιστεύω πως ο «Ηλίθιος», του Yuriy Bykov, είναι  σαν συνολικό αποτέλεσμα  ανώτερη ταινία από τον περσινό  «Λεβιάθαν» του Αντρέι Σβιάγκιντσεφ. Ο Yuriy Bykov καταφέρνει να φτιάξει μια δυνατή κοινωνική ταινία, με αιχμηρές πολιτικές αναφορές, ενώ η ιστορία του διαδραματίζεται σε μία μόνο νύχτα, με αφήγηση έντονη και αγωνιώδης. Ιδιαίτερης μνείας αξίζει ότι ο Yuriy Bykov είναι ένας άνθρωπος ορχήστρα, σκηνοθετεί, γράφει, συνθέτει τη μουσική και μοντάρει, απλώς στην συγκεκριμένη ταινία δεν παίζει ως ηθοποιός όπως στην προηγούμενη του.  

Η ταινία έχει ως κεντρικό ήρωα  τον Ντίμα ένα νεαρό οικογενειάρχη υδραυλικό που ζει σε ένα φτωχικό διαμέρισμα με την γυναίκα του, τον μικρό του γιο και τους γονείς του και αξιοποιεί τον ελεύθερο του χρόνο, διαβάζοντας,  για να πάρει δίπλωμα μηχανικού. Ένα βράδυ τον καλούν να εξετάσει την εκτεταμένη διαρροή σε μια  σαραντάχρονη εργατική πολυκατοικία στην οποία ζουν σχεδόν στοιβαγμένοι  περίπου 800 άνθρωποι. Φτωχοί και εξαθλιωμένοι οι ένοικοι της, διάγουν μια ζωή παραιτημένη, βουτηγμένη στο αλκοόλ και τις βιαιοπραγίες. Ψάχνοντας τα αίτια της διαρροής, ο Ντίμα ανακαλύπτει δυο κάθετα ρήγματα που διαπερνούν ολόκληρη την οικοδομή στις δυο της πλευρές. Όταν γυρίζει σπίτι συμβουλεύεται τα βιβλία του και καταλήγει στο συμπέρασμα πως πολυκατοικία είναι ετοιμόρροπη και ενδεχομένως να καταρρεύσει μέσα στο επόμενο εικοσιτετράωρο. Η μητέρα του, παραιτημένη από τη ζωή της, συνταξιούχος γιατρός γνωρίζει το τηλέφωνο της δημάρχου. Όταν μέσα στην νύχτα, ο Ντίμα την παίρνει τηλέφωνο αυτή παραβρίσκεται σε μια γιορτή με τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου, όπου σπεύδει ο Ντίμα για να ενημερώσει τους ιθύνοντες για την αμεσότητα της κατάστασης, καθώς οι ένοικοι της πολυκατοικίας πρέπει να την εκκενώσουν άμεσα. Η καφκική οδύσσεια του έχει μόλις αρχίσει. Η δήμαρχος με το δημοτικό συμβούλιο επιλαμβάνονται αρχικά του θέματος και στέλνουν ανθρώπους μαζί με τον Ντίμα για να επιβεβαιώσουν τις διαπιστώσεις του. Ωστόσο σιγά –σιγά η ρώσικη γραφειοκρατία αρχίζει να ξεδιπλώνεται σε όλο το μεγαλείο της και το θέμα παίρνει άλλη τροπή όταν διαπιστώνεται ότι όλα αυτά τα χρόνια τα κονδύλια για την ανακαίνιση της οικοδομής έχουν φαγωθεί απ’ τους ιθύνοντες. Τον προτρέπουν να γυρίσει σπίτι του και να κοιμηθεί  αφήνοντας τους ένοικους της πολυκατοικίας στο μακάριο ύπνο τους. Μόνο που ο Ντίμα δεν μπορεί να κοιμηθεί και θα κάνει μια ύστατη προσπάθεια, μόνος εναντίον όλων, να σώσει τους άγνωστους συνανθρώπους του, που όχι μόνο δεν θα συγκινηθούν από τον αλτρουισμό του, αλλά στο τέλος θα τον προπηλακίσουν, στο απαισιόδοξο κλείσιμο της ταινίας.  

Ο κεντρικός ήρωας της ταινίας είναι χτισμένος στα πρότυπα του  ντοστογιεφσκικού, πρίγκιπα Μίσκιν,  στον ομώνυμο με την ταινία «Ηλίθιο».  Ο Ντίμα είναι ένας ιδεαλιστής, που προσπαθεί να υπερασπιστεί το δίκαιο σε έναν κόσμο βαθιά διεφθαρμένο και κυνικό με αποτέλεσμα να εμφανίζεται σαν ηλίθιος στις, μόνος εναντίον όλων, επιλογές του. Τι μπορεί άραγε ένας ασήμαντος άνθρωπος να καταφέρει αντιμέτωπος με ένα ισχυρό σύστημα γραφειοκρατίας; Μπορεί ο ρομαντικός ιδεαλισμός ενός ανθρώπου να αλλάξει την τάξη πραγμάτων σε μια βαθιά διεφθαρμένη κοινωνία;

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει ότι ο Yuriy Bykov δεν αγιοποιεί τους κοινωνικά αδύναμους, αλλά αντίθετα τους παρουσιάζει συμβιβασμένους και εξοικειωμένους με την λογική αυτής της άδικης κατάστασης. Ο μόνος που αντιλαμβάνεται το παράλογο αυτής της κατάστασης είναι ο κεντρικός ήρωας που στην προσπάθεια του να λύσει το επιτακτικό ζήτημα που αφορά τη ζωή τόσων ανθρώπων, αντιμετωπίζει άτομα υποταγμένα στην καθεστηκυία τάξη, που το μόνο που τους αφορά είναι η καθημερινή τους επιβίωση. Σε έναν τέτοιο κυνικό κόσμο, ο αλτρουιστής, αυτός που έχει μια άλλη ηθική, καθαρή και ιδεαλιστική, είναι απλά, ηλίθιος.

Αδύνατο σημείο της ταινίας είναι ότι σε αρκετά σημεία γίνεται παραπάνω επεξηγηματική από όσο πρέπει, αποκτώντας έτσι μια τάση για διδακτισμό χωρίς όμως να την αποδυναμώνει σε σημαντικό βαθμό. Η ταινία διακρίθηκε στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο όπου ο Αρτέμ Μπιστρόβ (Ντίμα) απέσπασε το βραβείο ερμηνείας.