Η ΠΤΩΣΗ

Στις φαντασιώσεις που μας επισκέπτονται με πληθωριστικούς ρυθμούς από τον αμερικάνικο κινηματογράφο αυτό που πάντα διακυβεύεται άμεσα ή έμμεσα είναι το ζήτημα της ευτυχίας στα πλαίσια του ατομικού πεπρωμένου. Η προσήλωση στην επιδίωξη της ατομικής επιτυχίας είναι εγγενές στοιχείο της αμερικανικής κοινωνίας. Σε κάθε κινηματογραφική υπόθεση όμως από την ευρωπαϊκή ήπειρο, έστω και στις παρυφές της υπάρχουν τουλάχιστον ψήγματα κάτι ευρύτερου: Υπάρχει ο απόηχος κάτι συλλογικού. Η Αμερική είναι κυριολεκτικά λαός αυτοδημιούργητος, η Ευρώπη είναι λαοί που πίσω τους έχουν μακροχρόνια ιστορία, ερείπια και ανοικοδομήσεις, πτώσεις και ανόδους.

Η « ΠΤΩΣΗ» του γερμανού σκηνοθέτη Όλιβερ Χιρσμπίγκελ είναι μια ταινία που εστιάζει στα ερείπια του Βερολίνου και στις τελευταίες μέρες του Χίτλερ στο καταφύγιο του, ενώ τα ρωσικά στρατεύματα πλησιάζουν ολοένα και πιο κοντά. Ο Μπρούνο Γκάνζ που υποδύεται τον Χίτλερ είναι εξαιρετικός αφού αποδίδει σπουδαίες διακυμάνσεις παράνοιας, κρίσεις μεγαλείου- μια διεστραμμένη κλίμακα ψυχισμού του αρχηγού του εθνικοσοσιαλισμού σε όλες τις εκφάνσεις της. Έτσι πρέπει κάποιος να εκλάβει την πίστη του για την τελική νίκη και τα σχέδια επί χάρτου ενώ οι Ρώσοι έχουν φτάσει μισό χιλιόμετρο από το καταφύγιο και πολεμούν με σχεδόν παιδιά που αποτελούν τα υπολείμματα του γερμανικού στρατού. Οι περιφερειακοί χαρακτήρες είναι καλά δομημένοι και προσφέρουν σημαντικά στην αρτιότητα του τελικού συνόλου: ο Γκαίμπελς πιστός στον Χίτλερ μέχρι τέλους, μια παζολινική φιγούρα από τα 120 ήμερες στα Σόδομα. Η γραμματέας του Τράουντλ Γιούνκε έχει μια ομορφιά γλυκόπικρη. Είναι νέα, έχει χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν σε «αρεία » γερμανίδα, δεν ρώτησε όταν έπρεπε, δεν σκέφτηκε όταν μπορούσε. Συνοψίζει κατά κάποιο τρόπο έναν λαό που δέχτηκε να πεισθεί ότι ο ναζισμός είναι κάποιος χαμένος κρίκος στο DNA του. Ο χώρος που κυρίως διαδραματίζεται η ταινία είναι το καταφύγιο που είχαν συγκεντρωθεί ο Χίτλερ, ανώτεροι αξιωματικοί του και κάποια μέλη των οικογενειών τους. Ένας χώρος κλειστοφοβικός, κινηματογραφημένος με αποχρώσεις σκούρου πράσινου, τα έγκατα μιας ιδεολογίας σε αποσύνθεση. Οι εικόνες και η δράση από το πολιορκημένο Βερολίνο παρά την αντίστιξη του κόκκινου των εκρήξεων επιτείνουν την ένταση του κλειστοφοβικού. Μόνο στο τέλος όταν η γραμματέας του Χίτλερ μαζί με ένα μικρό πρώην γερμανό στρατιώτη διασπούν το πλήθος των ρώσων στρατιωτών και προχωρούν σε κάποια απροσδιόριστη εξοχή στα προάστια του Βερολίνου φωτίζει την οθόνη το γαλάζιο του ουρανού. Μετά την πτώση το φως.

Η διάρκεια της ταινίας είναι πολύ μεγάλη. Συστήνεται να την παρακολουθήσει κανείς ξεκούραστος γιατί τότε θα διαπιστώσει ότι τα συχνά επαναλαμβανόμενα στιγμιότυπα της δράσης ελαφρώς παραλλαγμένα επιτείνουν την αποσύνθεση. Ο χρόνος που επιμηκύνεται κάνει τη παραμονή στο καταφύγιο ή τη συνέχιση της πολιορκίας του Βερολίνου αποπνικτική.

Το σενάριο της ταινίας έχει βασισθεί σε δύο βιβλία: Το «Μέχρι το Τέλος», αναμνήσεις της Τράουντλ Γιούνκε γραμματέως του Χίτλερ το διάστημα 1942-1945 και στο«Η πτώση: Ο Χίτλερ και το τέλος του Γ΄ Ράιχ » του γερμανού ιστορικού Γιόακιμ Φέστ.

Η ταινία, ιδιαίτερα όταν προβλήθηκε στην Γερμανία, θεωρήθηκε από πολλούς ότι με το να δείχνει τον Χίτλερ σε ανθρώπινες στιγμές δηλαδή να φέρεται τρυφερά στο σκύλο του, στη γραμματέα του ή στα παιδιά του Γκαίμπελς, οδηγεί σε μια έμμεση αγιοποίηση του. Η άρθρωση όμως της παράνοιας πάνω σε ανθρώπινη κλίμακα σίγουρα δεν μπορεί, σε κανένα σημείο της ταινίας, να οδηγήσει κάποιον έστω και λίγο συγκροτημένο να θρέψει αισθήματα συμπάθειας για τον αρχηγό του εθνικοσοσιαλισμού.

Ωστόσο όσο κι αν η ταινία είναι κινηματογραφικά άρτια- προτάθηκε για Όσκαρ ξένης καλύτερης ταινίας- αν και λόγω του θέματος της είναι δύσκολο να κριθεί με αμειγώς κινηματογραφικά κριτήρια, όσο και αν ο Μπρούνο Γκάνζ είναι ο καλύτερος κινηματογραφικός Χίτλερ και αυτή η ταινία δεν μπορεί να εξηγήσει πως ο ναζισμός πέρασε στο DNA των Γερμανών ή τελικά ποιος ήταν ο Χίτλερ. Άλλωστε ίσως δεν θα πρέπει να έχουμε και τέτοια απαίτηση από μια ταινία όταν κορυφαίοι ιστορικοί ή βιογράφοι του Χίτλερ δεν τα κατάφεραν παρά τον καταιγισμό των θεωριών και των συμπερασμάτων και την εξαντλητική παράθεση στοιχείων. Ας αρκεστούμε πως μέσα από μια ταινία γίνονται νύξεις και ψηλαφούμε κάποια σημεία που μας βάζουν ενώπιον του συλλογικού παρελθόντος ενός λαού, του γερμανικού, που καθόρισε με την πτώση του ολόκληρο τον μεταπολεμικό κόσμο.