COFFEE AND CIGARETTES

Πανοραμικά πλάνα σε μισογεμάτα φλιτζάνια καφέ και σε τασάκια με τσιγάρα. Χέρια προσθέτουν ζάχαρη σε κούπες καφέ ή και σε τσάι, ανακατεύουν με το κουταλάκι. Συνήθως τα σουβέρ ή τα τραπέζια είναι σαν σκακιέρες. Οι παίχτες στις περισσότερες ιστορίες είναι συνήθως δύο, οι τρίτοι, αν και όπου εμφανίζονται κερδίζουν τις εντυπώσεις (Bill Murray, Steve Buscemi), απλώς ηλεκτρίζουν την ατμόσφαιρα μεταξύ των δύο. Ανάλογα με την ιστορία οι παίχτες είναι πιόνια, βασίλισσες, τρελοί ή πύργοι. Το ζήτημα είναι ότι κανείς δεν έχει διάθεση για ματ. Κάτι ξεκινούν να λένε, μια ανταπόκριση, μια σιωπή, δυο αμηχανίες, τέλος της ιστορίας.

Η ταινία του Τζιμ Τζάρμους που προβλήθηκε στην Ελλάδα το Νοέμβριο του 2004 αποτελείται από 11 ιστορίες νικοτίνης, καφεΐνης και από ό,τι χτίζεται από κουβέντες ανάμεσα. Είναι ασπρόμαυρη, ίσως γιατί το χρώμα θα έδινε περισσότερες πληροφορίες από όσες χρειάζονται σε τόσο μινιμαλιστικές ιστορίες όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Τζάρμους. Οι ασπρόμαυρες εικόνες πάντως είναι πανέμορφες και σε αυτό συντελούν οι τέσσερις διαφορετικοί διευθυντές φωτογραφίας (Tom DiCillo, Frederick Elmes, Ellen Kuras, Robby Muller) δίνοντας διαφορετικές αποχρώσεις ο καθένας στις ιστορίες.

Η πρώτη ιστορία είναι ξέπνοος πια απόηχος του «Down my the Law». Στο τέλος ο Roberto Begnini θα συμφωνήσει να πάει σε έναν οδοντίατρο. Αν δεν έχεις τίποτα, καλό είναι να σου προσφέρει κάποιος έστω και ένα ραντεβού με οδοντίατρο. Κι ας είναι πιθανόν τα δόντια σου να είναι μια χαρά. Έτσι κι αλλιώς το επεισόδιο έρχεται από το 1986 όταν ζητήθηκε από τον Τζιμ Τζάρμους ένα μικρό φιλμ για τις ανάγκες του Saturday Night Live και μαζί με τον Roberto Begnini έγραψε το “Strange to meet you”. Ακολούθησαν τα επονομαζόμενα «COFFEE AND CIGARETTES ΙΙ» το 1989 με τον Steve Buscemi να προσπαθεί να αποδείξει ότι ο Elvis Presley είχε δίδυμο κακό αδερφό, και το 1993 το «COFFEE AND CIGARETTES ΙΙΙ» με το οποίο κέρδισε Χρυσό Φοίνικα για μικρού μήκους ταινία στο Φεστιβάλ Καννών. Ο Iggi Pop μιλά με τον dr. Tom Waits περί ανέμων και υδάτων αλλά και οι δύο παρατηρούν πως το juke-box του μπαρ που πίνουν καφέ δεν έχει τραγούδια κανενός.

Από το 1986 ο Τζάρμους γύριζε ένα δυο σκετσάκια το χρόνο με ένα μικρό διάλειμμα το 1986-1989. Έτσι παρατηρούμε τον Jack και την Meg των White Stripes να συζητούν για την έμπρακτη απόδειξη της θεωρίας του Nicolas Tesla περί «ακουστικής συνήχησης» της Γης ενώ ο Bill Murray κερδίζει την παράσταση, πίνοντας κανάτες καφέ, στις κουβέντες περί εναλλακτικής ιατρικής και διατροφής με τον GZA και RZΑ των Wu-Tang-Clan, μουσικών που είχαν επενδύσει ηχητικά την προηγούμενη ταινία του Τζάρμους «Gost Dog», δημιουργώντας ένα αριστουργηματικό soundtrack.

Το θετικό είναι ότι τα πρόσφατα γυρισμένα επεισόδια είναι τα καλύτερα, πατάνε στο σήμερα, ο σκηνοθέτης δείχνει να κάνει βήματα μπροστά. Η ιστορία με την Cate Blanchett σε διπλό ρόλο της πετυχημένης δημοσιογράφου και της άσημης ξαδέρφης της είναι αποκαλυπτική. Οι στιχομυθίες των δύο προσώπων είναι άριστα δουλεμένες και αποτελεσματικές και το υπόγειο, σχεδόν σαρδόνιο, χιούμορ του σκετς μέχρι και την τελευταία στιγμή σε κάνει να το ξεχωρίζεις.

Σίγουρα αν κάποιος δεν έχει δει ταινίες από τη φιλμογραφία του Τζάρμους ίσως νοιώσει κάποια αμηχανία στην παρακολούθηση του έργου. Τα θέματα που κουβεντιάζουν οι ήρωες συχνά είναι private jokes του Τζάρμους. Ο δίδυμος αδερφός του Elvis ίσως πατάει στο ότι η μητέρα του Τζάρμους έχει δίδυμο αδερφό ενώ οι θεωρίες του Nicolas Tesla απηχούν και τις ιδέες που έχει αντλήσει από τον Tesla ο ίδιος ο Τζάρμους περί ισορροπίας κατανομής αγαθών πάνω στον πλανήτη.

Θα ήταν βαρύγδουπο να αποδώσουμε στην ταινία ερμηνείες σχετικά με ότι εκφράζει την αποξένωση στη σύγχρονη αμερικάνικη κοινωνία ή να την υποτιμήσουμε ως μια συρραφή ιστοριών που στέκει μακριά από αριστουργήματα του παρελθόντος. Ας αρκεστούμε πως πρόκειται για μια ταινία στιγμές-στιγμές απολαυστική, όσο απολαυστικό μπορεί να είναι ένα τσιγάρο ένας καφές και οι κουβέντες που κάνουμε με κάποιον ανάμεσα. Ας αρκεστούμε πως στην Αμερική υπάρχουν μέρη που μπορεί να καπνίσεις, έστω κι αν αυτά υπάρχουν μόνο στην ταινία του Τζάρμους. Υπό την τελευταία έννοια κάποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει την ταινία και ως ταινία επιστημονικής φαντασίας.